Arash Javanbakht / Profesor i Psikiatrisw, Universiteti Wayne State / The Conversation

Frika është pothuajse aq e vjetër sa vetë jeta. Është thellësisht e vendosur tek organizmat e gjallë që i kanë mbijetuar zhdukjes përmes biliona vitesh evolucion. Rrënjët e saj janë të vendosura thellësisht në gjendjen tonë biologjike dhe emocionale dhe është një nga ndjenjat tona më intime. Rreziku dhe lufta janë të vjetra sa historia njerëzore, po ashtu dhe politika dhe besimet fetare.

Demagogët e kanë përdorur gjithmonë frikën për të intimiduar vartësit ose armiqtë dhe për të manipuluar liderat e fiseve. Frika është një mjet shumë i fortë dhe mund të zbehë logjikën e njeriut si dhe mund të ndryshojë sjelljen e tij.

Unë jam psikiatër dhe neuro-shkencëtar dhe kam disa mendime të bazuara në fakte që provojnë se si frika është përdorur në politikë.

Frika u mësua nga fiset

Si çdo kafshë tjetër edhe njerëzit e mësuan frikën nga eksperienca, si për shembull: kur sulmohesh. Gjithashtu mësojmë për frikën duke observuar: kur dikush tjetër sulmohet. Gjithashtu edhe nëpërmjet instruksioneve: kur na thuhet që një sulmues është afër.

Duke mësuar nga të njëjtat specie (grupit të të cilave iu përkasim), kemi pasur një avantazh evolimi i cili na ka ndaluar që të ripërsërisim eksperienca të rrezikshme të cilat i kanë bërë humanët e tjerë. Ne kemi tendencën që ti besojmë shokëve të grupit dhe autoriteteve sidomos kur bëhet fjalë për rrezikun. Është e adoptueshme: Prindërit dhe më të vjetrit na kanë thënë që të mos hamë një bimë të caktuar ose të mos shkojmë në një zonë pyllore të caktuar sepse do të dëmtohemi. Duke iu besuar atyre ne nuk mund të vdesim si stër – stërgjyshi i cili e hëngri atë bimë. Në këtë mëënyrë ne grumbullojmë njohuri.

Tribalizmi ka qenë thelbësor në historinë njerëzore. Ka pasur gjithmonë konkurrencë midis grupeve njerëzore në mënyra të ndryshme dhe me fytyra të ndryshme nga luftërat brutale nacionaliste deri te besnikëria për një skuadër futbolli. Provat nga neuro-shkenca kulturore tregojnë se truri jonë përgjigjet në mënyrë të ndryshme në nivelin e pandërgjegjshmërisë, thjesht duke parë fytyra nga rraca apo kultura të tjera.

Në nivelin e fiseve (tribeve) njerëzit janë më shumë emocionalë dhe rrjedhimisht më pak logjikë: Fansat e të dy skuadrave luten që skuadra e tyre të fitojë, duke shpresuar që Zoti të mbajë një anë gjatë lojës. Nga ana tjetër ne ulemi në nivelin e tribalizmit kur ndjejmë frikë. Ky është një avantazh i evolucionit i cili krijon unifikimin e grupit duke e ndihmuar grupin që të luftojë grupin tjetër dhe të mbijetojë.

Tribalizmi është përdorur nga politikanët për një kohë të gjatë: ata kanë përdorur frikat tona dhe instiktet e tribalizmit. Disa shembuj janë: Nazizmi, Ku Klux Klan, luftërat fetare dhe Periudha e Errët. Modeli tipik është ti japësh njerëzve të tjerë përcaktime të ndryshme nga joti dhe të thuash se ata do të na dëmtojnë ne ose burime tona dhe ta kthesh grupin tjetër në një koncept. Nuk është e domosdoshme që të jetë e lidhur me rracën apo nacionalitetin, që janë shpesh të përdorshme. Mund të jenë ndyshime reale ose imagjinare: liberalët, konservativët, Lindja e Mesme, njerëzit e bardhë, të majtët, të djathtët, myslimanët, kristianët, hebrenjtë. Lista është e gjatë.

Kur ndërtohen kufij midis grupeve duke përcaktuar “ata” dhe “ne”, disa politikanë kanë krijuar grupe virtuale njerëzish të cilët nuk komunikojnë me njëri – tjetrin dhe e urrejnë njëri – tjetrin pa u njohur: ky është instikti kafshëror i njeriut i aktivizuar.

Frika është e painformuar

Gjatë vitit të parë në Shtetet e Bashkuara një natë hyra në një parkim publik. Njerëzit ishin duke dalë nga një ndërtesë dhe ishin të veshur me rroba ortodokso-hebreje: ishte një tempull. Në një sekondë vura re një ndjenjë të çuditshme, por familjare; frikën.

U përpoqa që të kuptoja burimin e kësaj frike dhe ishte kjo: Në qytetin tim të lindjes ishin pothuajse të gjithë muslimanë dhe kurrë nuk kisha takuar një grup hebrejsh. Një ditë, kur isha i vogël, dhe ishim duke vizituar një fshat, një zonjë e vjetër ishte duke më treguar një histori se si hebrenjtë-ortodoksë grabisnin fëmijët e myslimanëve dhe iu pinin gjakun.

Duke qenë si vij nga një familje e edukuar mirë e cila i respekton të gjitha besimet fetare, duke qenë një doktor  i edukuar dhe duke pasur shumë shokë hebrenj, u ndjeva i turpëruar që fëmija brenda meje e kishte marrë atë histori të rreme seriozisht, vetëm sepse ai fëmijë nuk kishte takuar kurrë një hebre.

Kjo tendencë njerëzore është si ushqimi për politikanët të cilët duan të përdorin frikën: Nëse je rritur në një vend me njerëz të ngjashëm si ty, nëse ke ndjekur vetëm 1 media dhe nëse ke dëgjuar nga xhaxhai i vjetër se ata që duken ose mendojnë ndryshe nga ty janë të rrezikshëm; frika dhe urrejtja e trashëguar kundrejt njerëzve që nuk i ke parë kurrë është një rezultat i kuptueshëm.

Politikanët për të na fituar, ndonjëherë me ndihmën e medias, bëjnë gjithçka që të na ndajnë, t’i mbajmë “të tjerët” imagjinarëv ose realë thjesht një “koncept”.

Për shkak se ne shpenzojmë kohë me të tjerët, flasim me ta dhe hamë me ta, ne mësojmë se ata janë si ne: njerëz me fuqi dhe dobësi që i kemi të gjithë. Disa janë të fortë, disa janë të dobët, disa janë të këndshëm, disa janë budallenj, disa janë të mirë dhe disa nuk janë të mirë.

Frika është irracionale

Shumë herë fobitë e prindërve të mi fillojnë kështu: “E di që është budallaqe por i kam frikë merimangat”. Mund të jenë qentë apo macet, apo diçka tjetër. Dhe unë gjithmonë iu përgjigjem: Nuk është budallaqe, është irracionale. Njerëzve iu funksionon truri në mënyra të ndryshme dhe ndonjëherë frika e tejkalon logjikën. Ka disa arsye. Njëra është që logjika është e ngadaltë dhe frika është e shpejtë. Në situatat me rrezik duhet të jemi të shpejtë. Si fillim vrapo ose vrit dhe pastaj mendo.

Politikanët dhe media shpesh herë e përdorin frikën tonë për të na përdorur logjikën. Unë them gjithmonë që mediat në Shtetet e Bashkuara janë pornografë të tmerrshëm: ato luajnë shumë me emocionet e audiencës. Si llojet e “reality show” politike që surprizojnë këto jashtë Shteteve të Bashkuara.

Kur një person vret disa të tjerë në një qytet me miliona banorë, gjë që është një tragjedi, mediat kryesore e mbulojnë në mënyrë të tillë që japing perceptimin sikur i gjithë qyteti është nën rrethim ose në rrezik. Nëse një emigrant illegal vret një qytetar amerikan disa politikanë përdorin frikën me shpresën se pak do të pyesin: “Kjo është e tmerrshme, por sa njerëz të tjerë janë vrarë sot nga qytetarët amerikanë”? Ose: “Di disa vrasje që kanë ndodhur çdo javë në këtë qytet, por pse jam i trembur nga kjo e sotmja që pashë në media”?

Ne nuk i bëjmë këto pyetje sepse frika e tejkalon logjikën.

Frika mund të kthehet në dhunë

Ka një arsye pse përgjigjja ndaj frikës quhet “lufto ose fluturo”. Kjo përgjigje na ka ndihmuar që t’iu mbijetojmë sulmuesve ose fiseve të tjera që kanë dashur të na vrasin. Por ka diçka në biologjinë tonë që mund të përdoret nga të tjerët duke abuzuar. Duke na trembur, demagogët e kthejnë agresionin tonë kundër “të tjerëve”, në formën e vandalizimit të tempujve të tyre ose duke i ngacmuar ata në median sociale.

Me demagogët që kontrollojnë  frikën tonë, ne shpeshherë kalojmë në regres dhe në sjellje tribale ose kafshërore, duke u kthyer në armë të vetvetes – armë të cilën politikanët e përdorin për axhendën e tyre.

Burimi: The Conversation

Përktheu dhe përshtati: Citizens Channel / FS

Citizens Channel