*Nga Tawana Kupe/ The Conversation
Demokracia dhe progresi social vdesin pa njohuri shkencore dhe faktesh. Shkenca dhe faktet janë baza themelore për debatin racional dhe logjik dhe mundësinë e arritjes së disa të vërtetave.
Lajm i rremë, nga ana tjetër, është një sulm i llogaritur mbi liritë demokratike.
Fuqia e nocionit të lajmit të rremë dhe të praktikuesve të tij demonstrohet nga mënyra se si ne të gjithë kemi pranuar shpejt se ka një kategori të lajmeve të quajtura lajme të rreme. Duke vepruar kështu, ne po rrezikojmë të jemi bashkëpjesëmarrës në legjitimitetin e saj. Teza ime është: nëse është e rreme atëherë nuk është lajm. Ka lajme, dhe pastaj ka gjëra të rreme, fakte të dyshimta, shtrembërime dhe gënjeshtra.
Pra, cila është lidhja midis shkencës, njohurisë dhe fakteve?
Çfarë e bën një shkencë të mirë?
Shkenca është një mjet i rëndësishëm për të prodhuar dije dhe për të gjetur atë që e përafron të vërtetën. Shkenca e mirë rezulton nga proceset rigoroze. Një pjesë e ashpërsisë në krijimin e shkencës dhe të njohurive është procesi i rishikimit, që është një mjet për të siguruar jo vetëm korrektësinë e fakteve, por edhe transparencën.
Shkenca duhet në përgjithësi gjithashtu të plotësojë testin e përsëritjes. Këto ditë, të dhënat e përdorura në eksperimentet shkencore gjithashtu duhet të ruhen, kështu që mund të vlerësohet ose të analizohet nëse rezultatet janë të diskutueshme. Normat etike gjithashtu qeverisin eksperimentet shkencore për të parandaluar dëmtimin.
Shkenca nuk është e vërteta absolute. Gjetjet shkencore janë fillimi dhe jo fundi i kërkimit të së vërtetës. Të dhënat empirike të përdorura në shkencë që mund të verifikohen përbëjnë një bazë të shëndoshë për diskutime, debat dhe vendim-marrje të fuqishme. Shkenca sjell një shkallë të racionalitetit që krijon një probabilitet më të lartë se interesi më i mirë i shoqërisë ose interesi publik do të merren parasysh, për shembull, në vendimmarrje.
Shkenca, atëherë, është zakoni i ushtrimit të mendjes për të ndihmuar të menduarit përmes fenomeneve veçanërisht të vështira dhe komplekse.
Kjo e bën shkencën të rëndësishme në ushtrimin e demokracisë. Kjo nuk është e mundur pa fakte dhe informata që mundësojnë zgjedhësit për të bërë një zgjedhje të informuar në zgjedhjet elektorale, për shembull, ose për të ndihmuar në hartimin e politikave të shëndosha që më së miri promovojnë interesin publik. Shkenca gjithashtu u mundëson anëtarëve të dallueshëm të publikut që ti japin kuptim botëve të tyre dhe botës në përgjithësi.
Të ashtuquajturat lajme të rreme
Lajm i rremë, nga ana tjetër, është një grup me faktet më të këqija, të prodhuara ose të shpikura që janë një perversion i realitetit. Është antiteza e drejtpërdrejtë e shkencës.
Por lajmi i rremë nuk është i ri. Është po aq e vjetër sa vetë lajmi dhe ka shumë qëllime, duke përfshirë propagandën dhe “spin doctoring” (dikush i cili ka punë të tij të krijuarit ide dhe ngjarje, veçanërisht në politikë) . Mund të argumentohet se rritja e “spin doctoring” në vitet 1990 është pararendës i rritjes eksponenciale të falsitetit. Ajo gjithashtu është mundësuar nga rënia e përmbajtjes që pasuron diskursin publik në kontekstin e komercializimit dhe përqendrimit të mediave që nga viti 1980.
Këto zhvillime çuan në një rënie në ndikimin e mediave ose medias me interes publik që godasin ekuilibrin midis ndërmarrjes tregtare dhe të mirës publike. Dhe kjo ka çuar në zvogëlimin e llojit të lajmeve dhe përmbajtjes së medias që fokusohet në shkencën.
Gazetaria shkencore dhe gazetaria investigative, në veçanti, kanë rënë seriozisht. Kjo do të thotë që aftësia për të ndriçuar një dritë në zonat e errëta të mungesës së dijes, supersticionit dhe miteve është pakësuar.
Raportimi i specialistëve tani është i kufizuar në geto të pasura me përmbajtje të atyre që janë shumë të arsimuar ose të interesuar.
Një arsye tjetër për rritjen e lajmit të rremë dhe ndikimin e saj në rritje është humbja e besimit në institucionet publike, duke përfshirë institucionet e medias dhe profesionin e gazetarisë. Falsiteti është rritur për të mbushur vakumin, të drejtuar nga individë dhe organizata politike, të cilët e pozicionojnë veten si mesia me zgjidhje të menjëhershme ndaj krizave të shumta shoqërore. Në diskursin e tyre, institucionet, shkencat, faktet, dëshmitë, ekspertët dhe arsyetimi ose racionaliteti janë hedhur nga dritarja si arsyetim i shtrembër i elitës.
Roli i mediave sociale
Teknologjitë digjitale dhe mediat sociale e kanë bërë shumë më të lehtë për të prodhuar dhe shpërndarë lajme të rreme. Është një paradoks: përparimet shkencore dhe teknologjitë e pashembullta na lejojnë të tejkalojmë kufizimet tradicionale të shpërndarjes dhe të vendosim informacionin në majë të gishtave të njerëzve. Megjithatë, të njëjtat teknologji duket se lehtësojnë lajme dhe informata më të rreme, të cilat jo domosdoshmërisht përparojnë në të mirën publike.
Përveç kësaj, mediat sociale kryesisht ekzistojnë jashtë normave profesionale të kontrollit të fakteve dhe përdorimit të provave për të mbështetur pohimet, argumentet dhe qëndrimet e marra në lidhje me fenomenet shoqërore.
Kontrolli i fakteve dhe shqyrtimi i paraprak i tyre janë më të rëndësishme se kurrë për shkak të realitetit se informacioni i rremë rrjedh lirisht. Kjo mund të jetë jashtëzakonisht e dëmshme, veçanërisht në fushatat e shëndetit publik.
Tërheqja e lajmit të rremë është thjeshtësia e dukshme. Ajo ka një unazë të së vërtetës rreth pretendimeve të saj, edhe kur këto janë të çuditshme dhe aftësia e që ka për t’u dukur se është njësoj me atë që njerëzit mendojnë në jetën e tyre të përditshme. Aftësia e tij për të përforcuar stereotipat, duke përfshirë paragjykimet, e bën një situatë të keqe edhe më të keqe.
Shkenca, faktet dhe njohuritë do të shpëtojnë njerëzimin
Gazetaria shkencore dhe gazetari hulumtuese që kërkojnë të ndjekin të vërtetën në vend të raportimit të ngjarjeve, janë shumë të rëndësishme në këtë epokë të lajmeve të rreme dhe gabimeve.
Nuk është ekzagjerim të thuhet se qëndrueshmëria e idesë së njerëzimit dhe mjedisit në kuptimin më të gjerë të fjalës varet nga shkenca – ose nga respektimi i fakteve, dëshmive dhe ekspertëve.
Shkenca që lejon publikun të ketë një kuptim të nuancuar të jetës është i rëndësishëm për ndërtimin e shoqërive gjithëpërfshirëse dhe të hapura që mundësojnë pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrje dhe axhendat sociale progresive. Shkenca e shpërndarë në mënyra që kuptohen nga publiku dhe rezonon me botën e tyre të jetës është e rëndësishme për ndërtimin e besimit në institucionet e reformuara dhe krijimin e formave të reja të kohezionit social në shoqëri të ndryshme.
*Citizens Channel /E.K/
