Në 30 dhjetor të vitit 2015 Bashkia Tiranë rriti çmimin e biletës së transportit publik me 10 lek. Ky vendim erdhi pasi Shoqata e Transportit Qytetas kishte kërkuar që çmimi i biletave të autobusëve të shkonte në 70 lek për shkak të rritjes së çmimit të nafës dhe pretendimit se kostot e tyre mbulohen vetëm me shifrën 70 lek.
Tirana është një qytet i cili ka një popullsi prej rreth 1milion banorësh dhe një pjesë e konsiderueshme e qytetarëve të saj përdorin transportin publik. Rritja e çmimit të biletës së transportit publik u shoqërua me një sërë premtimesh dhe masash që do të ndërmerreshin nga ana e Bashkisë ndaj kompanive kompanive që e ofrojnë këtë shërbim.
Në 10 janar të vitit 2016, rreth 1 javë e gjysëm nga rritja e çmimit, Bashkia Tiranë premtoi se rritja e çmimit të biletës do të shoqërohej me rritjen e cilësisë së shërbimit.
Ishte nënkryetari i bashkisë, Mazniku i cili theksoi se Bashkia Tiranë do të merrte 10 masatë cilat do të ndikonin në përmirësimin e këtij shërbimi.
Megjithatë, në një studim të pavarur dhe vullnetar nga studiuesi Edmond Çera, situata dhe raporti i qytetarëve me transportin publik paraqitet krejt ndryshe. Për pregatitjen e këtij studimi janë realizuar 52 udhëtime me linjat e qytetit ( që janë 15).
Pikat kyçe të studimit të cilat përputhen edhe me masat që Bashkia Tiranë premtoi se do të merte, janë:
Informacioni i afishuar në stacion
autobusi nuk mund të parkojë siç duhet
koha e pritjes në stacion për autobusin
sa kohë qëndron autobusi në stacion
autobusi pret në stacion pavarësisht se nuk ka pasagjerë
mbipopullimi në autobus
kondicioneri
pastërtia brenda në autobus
stafi i shërbimit
autobusi hap dyert vetëm pasi parkon dhe koha e udhëtimit
Bashkia: “Të respektohet me rigorozitet orari i fillimit dhe mbarimit të shërbimit dhe të respektohet frekuenca në stacionet e autobusëve”
Studimi: 38.3 minuta pritje në stacionin e autobusit
Ndërkohë studimi i pavarur tregon se: Koha e pritjes në stacion për autobusin: Secila linjë e autobusëve ka një kohë të caktuar që i detyron qytetarët të presin në stacionet përkatëse. Ato variojnë nga 3.3 minuta deri në rreth 38.3 minuta. Përkatësisht, sipas studimit, qytetarët presin për secilën linjë: “nga të dhënat e mbledhura vihet re se linja më e shpejt (pra ajo për autobusët e së cilës pasagjeri pret më pak) krahasuar me linjat e tjera është ajo e “Kombinat-Kinostudio” (3.3 minuta). Në vend të dytë është “Porcelan” me rreth 5.7 minuta diferencë nga autobusi i fundit. Renditja vijon me “Tufinën” (6.7 minuta), linja “Ish Kombinati i Autotraktorëve– Institut & anasjelltas” 6.8 minuta dhe linja e “Tiranës së Re” me rreth 7 minuta. Nga ana tjetër linja që vonohet më shumë është linja “Qendër–QTU–Megatek–City Park“ (rreth 38.3 minuta). Ngjitur me këtë është linja “Qendër–Mihal Grameno–Qendër” me rreth 8 minuta më mirë. Linja e “Laprakës” rezulton në tre linjat me vonesën më të gjatë (23.7 minuta)”, thuhet në studim.
Por ka edhe raste kur autobusi pret në stacion edhe pse nuk ka pasagjerë. Sipas studimit raste të tilla vihen re veçanërisht në orarin e drekës dhe atë të mbrëmjes.
Koha e pritjes në stacion për autobusin Burimi: Studimi “Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”
Bashkia: “Të respektohet shpejtësia e lëvizjes së mjeteve, në mënyrë që mjetet të mos lëvizin më ngadalë se ajo që duhet dhe gjatë kryerjes së shërbimit, mjetet do të qëndrojnë në çdo stacion të linjës, për të mos kapërcyer stacionet, siç ndodh ndonjëherë”
Studimi: “4.7 minuta nga njëri stacion në tjetrin”
Por studimi tregon se: Në lidhje me kohën e udhëtimit Gjetjet tregojnë se linja “Tirana e Re” dhe “Kashar-Yzberisht-Qendër” e mbulon më shpejt se të gjitha linjat e tjera distancën nga stacioni në stacion (2 minuta). Lista vijon me linjën e “Laprakës” (2.2 minita), “Teg-Sauk i Vjetër-Kopshti Zoologjik-Ish Stacioni i Trenit” (2.2 minuta), “Porcelanit” (2.7 minuta) etj. Në vend të fundit vendoset linja “Qyteti Studenti-Jordan Misja” dhe “Kombinat-Kinostudio” me rreth 4.7 minuta kohë për të përshkruar distancën nga stacioni në stacion. Normalisht në kohën lidhur me përshkrimin e distancës nga stacioni në stacion luan rol afërsia e vendndalimeve të autobusëve, ngarkesës së trafikut në rrugën që frekuenton etj. por në këtë studim linjat konsiderohen të krahasueshme me njëra-tjetrën edhe në këtë aspekt.
Koha e pritjes në stacion për autobusin Burimi: Studimi “Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”
Bashkia: “Të gjithë mjetet e transportit publik qytetas të udhëtarëve do të jenë të pajisura me emrin e linjës, ngjyrën, numrin e dokumentacionit të nevojshëm në mjetet dhe shenja të tjera të identifikimit dhe kompanitë do të vendosin në mjediset e jashtme të transportit, informacionet për oraret, itineraret dhe frekuencën e lëvizjes si dhe duhet të pajisin mjediset e brendshme të mjeteve me informacione për oraret, itineraret dhe frekuencën e lëvizjeve”,
Studimi: Nuk ka asnjë informacion mbi tarifat apo abonetë, vetëm 13% kanë informacioni mbi kompaninë dhe vetëm 8% kanë hartën e linjave në stacion
Në studimin e kryer vihet re se pjesa dërrmuese e autonusëve të Tiranës nuk e kanë informacionin e nevojshëm për qytetarët. Sipas studimit informacioni i afishuar në stacion është shumë i ulët. Mungesa e informacionit do të thotë që qytetarët të mos kënë informacione të sakta mbi linjën e autobusit apo hartën e vendeve që ai përshkron.
Informacioni i afishuar në stacion dhe brenda autobusit. Burimi: Studimi “Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”.
Bashkia: “Mjetet e transportit publik duhet të jenë të pajisur me kondicionerë funksionalë, të cilët duhet të jenë gjithmonë në punë”,
Studimi: Në 58% të rasteve kondicioneri nuk ndizet
.Në lidhje me përdorimin e kondicionerit në autobus, të dhënat e nxjerra nga studimi thonë se në 58% të rasteve, kondicioneri nuk ndizet pavarësisht se funksionimi i tij është i nevojshëm si në raste kur ka qenë shumë vapë apo ka pasur atmosferë mbytëse.
A është ndezur kondicioneri? Burimi: Studimi ” Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”.
Bashkia: “Mjetet e transportit publik duhet të jenë të pastër si nga jashtë ashtu edhe nga brenda”, vazhdon deklarata.
Studimi: Pastërtia në autobus më pak se gjysma e mesatares
Studimi ka përfshirë dhe matjen e pastërtisë brenda në autobus dhe ka vendosur një shkallë vlerësimi nga 1 deri në 5 për ta matur atë. Rezultatet tregojnë se pastërtia në autobus është më pak se gjysma e mesatares (2.4).
Pastërtia brenda në autobus. Burimi: Studimi “Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”.
Bashkia: “Personeli i mjeteve të transportit publik duhet të jetë i pajisur me uniformë, elementë identifikimi përkatës dhe përmirësimi i marrëdhënieve me qytetarët, nuk do të tolerohet asnjë keqkomunikim me qytetarët”,
Studimi: 8% e shoferëve mbajnë uniformë dhe 71% e fatorinove mbajnë uniformë
Një vlerësim i përcaktuar në disa pika është bërë në studim edhe për personelin e autobusit: fatorinon dhe shoferin. Vlerësimi ka të bëjë me: Sjellja qytetare, komunikimi, jep biletën mban uniformë, duket profesional dhe mban bexh për faturinon dhe duket profesional, mban bexh, mban uniformë, i bie borisë, komunikon me fatorino, frenon rrezikshëm, hap derën jo në stacion, komunikon me pasagjerët, i jep qëllimisht ngadalë dhe përdor telefonin për shoferin.
Ekipi i shërbimit. Burimi: Studimi “Shërbimi i Transportit Publik në Tiranë”
Në studim janë përfshirë edhe pika të tjera si psh mbipopullimi i autobusëve i cili tregon se mbipopullimi në autobuse është aq i lartë (39%), sa qytetarët e kanë të vështirë të lëvizin lirshëm, apo të zbresin lirshëm nga autobusi.
Rreth 1 vit më parë Veliaj prezantoi një sondazh të bërë nga Bashkia Tiranë i cili tregonte se qytetarët kishin filluar të kishin më shumë besim ndaj transportit publik. Megjithatë dy nga premtimet e tij kryesore gjatë gjithë këtyre viteve që ka qenë në pushtet: linjat e autobusëve elektronikë dhe biletat elektronike, nuk janë përmbushur ende.
Të përhapura si një tumor malinj përmes qendrës historike të Tbilisit në Gjerorgji, ndërtesat trofe të presidentit të mëparshëm Mikheil Saakashvili janë vështirë të mos vihen re. Ka një sërë “petalesh” të bardha të cilat formojnë çatinë e ndërtesës sëshërbimit publik dhe duket sikur dikush ka hedhur një tas të krisur në një grumbull xhami. Një rrafshnajë e vogël qëndron në çatinë e valëzuar të “Urës së Paqes” e quajtur ndryshe “Always Ultra”, për shkak të ngjashmërisë së saj me një pecetë higjenike.
Një skenë surreale, një parodi tragjike e projekteve vanitoze të shkuara keq, një grumbull ndërtesash neoklasike të kurorëzuara nga një vezë prej xhami: të gjitha të dukshme ngapallati presidencial.
“Për 9 vite ne kishim një President të interesuar për arkitekturën”, tregon arkitekti lokal dhe planifikuesi Irakli Zhvania, i cili drejton “shëtitjet e shëmtuara”, përreth qytetit, duke theksuar rezultatet katastrofike të marrëveshjeve të korruptuara, shkatërrimin e mjedisit dhe privatizimin e zonave të tëra me parqe publike.
“Ishte një katastrofë”.
Holli i ndërtesës së shërbimit publik në Tbilisi. Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Masakra e kryer në qendrën historike të Tbilisit që nga ndarja me Bashkimin Sovjetik në vitin 1990 dhe fluksi i investimeve në vitet 2000 kanë qenë nxitja e lançimit të bienales së fundit të Arkitekturës së Tbilisit.
“Ka pasur shumë pak diskutime për arkitekturën dhe zhvillimin urban në shoqërinë gjeorgjiane”, thotë Tinatin Gurgenidze, bashkëthemelues i bienales. “Njerëzit po fillojnë të shikojnë faktin se mjedisi i tyre po shkatërrohet, por nuk ka një forum për të diskutuar për një rrugë alternative për të ardhmen“.
Bashkë – kuratori Otar Nemsadze, punonte në departamentin e planifikimit urban të qytetit të Tbilisit dhe tani është një këshilltar privat në një firmë të quajtur PWC dhe ka parë se si operohet nga të dyja anët.
“Ne donim të ndiznim debatin publik për të ardhmen e qytetit”, thotë ai. “Nëse ndihmojmë që të ndezim një qiri nga poshtë, atëherë ndryshimi mund të ndodhë.”
Arkitektura nuk është diçka që është injoruar nga regjimet e mëparshme qeverisëse të Gjeorgjisë. Përkundrazi.Saakashvili, një modernizues neoliberal i cili drejtoi deri në vitin 2013, ishte një dashnor i njohur i dizajnit bashkëkohor, edhe pse shijet e tij ishin disi të kufizuara. Strukturat e lartpërmendura ishin të gjitha të projektuara nga arkitektët italianë Massimiliano Fuksasdhe Michele de Lucchi, simpatia e të cilëve për ndërtimin e formave të lira u përputh vetëm me zellin e presidentit për të ndërtuar skemat e tyre sa më shpejt që të ishte e mundur. Ai gjithashtu autorizoi maestro Jürgen Mayer H për të ndërtuar një vargndërtesash valëzuese në të gjithë vendin, shumë prej të cilave mbeten të papërfunduara.
“Saakashvili sillej si mbret duke zgjedhur vetëm të preferuarit e tij pa asnjë konkurs apo diskutim”, thotë Zhvania. “Ai hodhi poshtë çdo zë opozitar , duke qëndruar në rrugën e modernizimit”. Ish- presidenti mund të jetojë tani në mërgim në Holandë, i akuzuar për vepra të shumta penalenë Gjeorgji, por trashëgimia e tij fizike është ende shumë e dukshme dhe të tjerët e kanë nisur me padurim aty ku ai e la.
Pjesë e projektit Panorama në Sheshin e Lirisë Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Pamja nga Sheshi Qendror i Lirisë i Tbilisit ishte një perspektivë e dukshme, me Kuvendin e Këshillit dhe ndërtesat e tjera të shekullit të 19-të të inkuadruara nga një sfond dramatik i maleve të zhveshura. Mburoja e qelqit të errët të një hoteli Ibis tani afrohet prapa Asamblesë, ndërsa kodra është zbukuruar me një kompleks të zhurmshëm të hedhjeve metalike dhe cilindrave të qelqit, me në krye një helikopter fluturues. I quajtur “qelqi”, ai është vendbanimi i ish-kryeministrit Bidzina Ivanishvili, njeriu më i pasur i Gjeorgjisë. Është një pallat prej 30m £, projektuar nga arkitekti japonez Shin Takamatsu,i kompletuar me një kopsht zoologjik privat dhe një sallë banketi në argjendi varur mbi një pishinë, muret e tij të zbukuruara me kopje nga koleksioni i artit prej 1 Bilion $ të Ivanishvilit (ai i mban origjinalet në një kasolle në Londër).
Ivanishvili ka financuar koalicionin e Gjeorgjisë, i cili mundi partinë e Saakashvilit në zgjedhjet parlamentare të vitit 2012. Që atëherë ai është konsideruar gjerësisht si personi më i fuqishëm në politikën e vendit, duke thënë se përdori pasurinë e tij të madhe për të ushtruar ndikim prapa skenave – dhe për të lënë shenjën e tij në aritekturë në kryeqytet.
I pakënaqur me pasurinë e vet, ai inicioiPanorama Tbilisi,projekt i përmasave faraonike që përfshin një hotel luksoz, qendër konferencash dhe fushë golfi në një tjetër kodër afër, e cila do të lidhet me degët e kompleksit në vende të tjera në qytet nga një seri e teleferikësh. Një nga blloqet e tij të qelqit është tashmë në ndërtim e sipër në Sheshin e Lirisë.
Rezidenca e Bidzina Ivanishvil, miliarderi gjeorgjian dhe Kryeministri i mëparshëim i Gjeorgjisë. Burimi: The Guardian Foto: Alamy
Panorama është cilësuar si zhvillimi më i madh i pasurive të patundshme në historinë e Gjeorgjisë dhe është gjithashtu një nga më të diskutueshmet. E ndërtuar në një zonë të mbrojtur, me kopshte botanike të qytetit, nre shumë pyetje mbi ligjshmërinë e saj, transparencën e prokurimeve apo lejeve dhe ndikimin e projektit në mjedis. Protesta të rregullta janë mbajtur që kur u njoftua projekti, ku u arrestuan shumë aktivistë, duke përfshirë një anëtar të atëhershëm të asamblesë së qytetit, Aleko Elisashvili, por buldozerët dhe vinçat vazhdojnë pa pushim. Rrafshnaja e madhe e tarracave të betonit tani është e dukshme nga e gjithë qyteti, si një kështjellë që rri pezull mbi qytet.
Joseph Alexander Smith, një britanik që ka jetuar në Tbilisi për gjashtë vitet e fundit, dhe ka dëshmuar ndryshimet e ndodhura,paraqiti në zgjedhjet lokale vitin e kaluar një platformë për aktivizmin mjedisor, duke bërë fushatë kundër problemeve kronike të trafikut, ndotjes dhe zhvillimit të pandërprerë që dëmton shumë qytetin. “Ne kemi humbur një nga rrugët më të vjetra të qytetit, Mirza Shafi,” tha ai, “dhe tani zhvilluesit janë njësoj me politikanët, sepse kanë si qëllim shkatërrimin e gjithçkaje që ka mbetur. Gjithkush ka të drejtën e ajrit, jo vetëm të drejtën e frymëmarrjes së ajrit të pastër, por edhe të shikojnë nga dritarja dhe të mos ballafaqohet me murin e një ndërtese të re ilegale “.
Ai thotë se gjërat po fillojnë të ndryshojnë – lejet e ndërtimit tani mund të shihen në internet dhe njerëzit telefonojnë inspektoratin e bashkisë kur shohin diçka të shkatërruar në mënyrë të paligjshme – por shumë kontraktorë ende aplikojnë për leje.
Gurgenidze bie dakord: “Njerëzit po fillojnë të protestojnë tani, sepse këto projekte katastrofike janë kaq të dukshme kudo”, thotë ajo. “Ata po ndryshojnë peizazhin, riformojnë malet tona dhe shkatërrojnë trashëgiminë tonë, por nuk është e qartë se për kë janë këto komplekse hotelerie me shtatë yje”.
Zgjatimet e vetë – ndërtuara janë të zakonta në Tbilisi. Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Ajo dhe bashkë-kuratorët e saj kanë vendosur të përqëndrojnë përpjekjet e tyre në anën e kundërt, duke i dhënë vëmendje kushteve në të cilat qytetarët e zakonshëm janë të detyruar të jetojnë. Në vend që të organizojnë aktivitetet në qendër të qytetit, ata kanë zgjedhur Gldani, një periferi e epokës sovjetike me blloqe banimi prej betoni, si vendin për ekspozitën e tyre hapëse dhe evente të tjera. “Tregon realitetin e zymtë se si shumica e gjeorgjianëve “shtojnë dhe ndërtojnë”, ndërsa elita politike ngre kulla”.
Gldani është një vend kushtesat e vetë-ndërtuara dalin në mënyrë të pasigurt jashtë blloqeve të betonit të viteve 1960, ku ballkonet janë shndërruar në nevojën e dëshpëruar për më shumë hapësirë, ku garazhe të vogla duken si furrë buke , ku një pishinë sovjetike gjysmë e ndërtuar ka qenë e zënë me shtëpi të improvizuara. Duke iu nënshtruar një fluksi të madh refugjatësh pas luftës së Abkhazisë në vitet 1990, është një vend që shpërthen nga një mori shtesash dhe adaptimesh të ndërtuara me ngut, një lloj urbanizmi joformal që kuratorët kanë marrë si fokus për bienalen. “Për të thelluar kuptueshmërinë tonë për nevojat e njerëzve,” shkruajnë ata, “është e domosdoshme të studiohen idetë për strukturat e bëra vetë, banesat joformale dhe përgjigjet urbane që formojnë peizazhin urban të Tbilisit”.
Babau Bureau Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Ekspozitat dhe instalacionet e tyre nuk dallohen nga kasollet e vetë-ndërtuar Gldanit, por ka disa pjesë të fuqishme mes kaosit. Një grupim anonim i quajtur“Anti-Material-Architecture”ka ndërtuar atë që quhet “monument joformal”, një kolonadë e gjatë e shufrave të skeleteve të lidhura me tela që shtrihet përmes një oborri, mbi disa ndërtesa dhe nëpër një urë. “Vendasit mendojnë se është mbeturinë “, thotë një anëtar i grupit nga Baseli. “Por nëse mund të krijohet një strukturë e tillë nga mbeturinat, atëherë ndoshta nuk është më mbeturinë”. Mund të ketë qenë provokative në një mjedis tjetër (duke marshuar ndoshta mbi varrin e Ivanishvilit), por në një mjedis kaq të varfër, duket pak a shumë sikur fetishizon plehrat.
Arkitektët vienezë Adrian Judt dhe Helene Schauer ishin më pragmatikë në qëndrimin e tyre, megjithëse puna nuk zgjati shumë. Instalacioni i quajtur “To Be Continued”, kishte formën e një grumbulli materialesh ndërtimore të vendosura në një platformë blu, të lirë për këdo që dëshironte ta përdorte. Gjë që “ndërtuesit” e Gldanit e bënë me kënaqësi. Blloqet, letra e murit dhe tubat e bojrave u zhdukën për 30 minuta.
Vepër e arkitektit Alexander Brodsky Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Grupi venecian Babau Bureau,ndërkohë, e kuptoi se një nga oborret e vendit ishte rreth së njëjtës madhësi sa mauzoleumi i Santa Costanza në Romë, kështu që ata pikturuan gjurmën e ndërtesës me bojë të ndritshme rozë në dysheme. Kjo është një nga ndërhyrjet më të thjeshta, por ka pasur një nga efektet më të thella: fëmijët krijuan lojëra të reja. “Dëshirojmë të tregojmë se shenjat themelore të një ndërtese kanë fuqinë për të përcaktuar profesionin dhe përdorimin”, thotë arkitekti Stefano Tornieri, “edhe kur nuk është ndërtuar”. Një ish-ndërtesë e shërbimit sekret është bërë vendi kryesor për ekspozita shtëpiake. Aty ekspozohen punë studentore që fokusohen në arkitekturën informale nga një numër shkollash ndërkombëtare, së bashku me punët konceptuale të artistëve dhe arkitektëve.
Një ndërtesë që dikur shërbente si seli e shërbimeve sekrete është shndërruar në vendndodhjen kryesore të ekspozitave të brendshme. Aty ekspozohen punime të arkitekturës informale nga studentë të shkollave ndërkombëtare, krah punëve konceptuale të krijuara nga artistë dhe arkitektë. Vepra kryesore është ajo më e vjetra, e nxjerrë nga arkivat: vizatimi origjinal i urës së mbuluar të Gdanit, e cila lidh dy blloqe kullash – vepër e dizenjuar nga arkitekti suburban Temur Botchorishvili. Është një “Ponte Vechio” në pastel, i përshtatur me ‘muskujt’ e betonit sovjetik, që sot shërben si palestër boksi dhe hotel.
Në kuadër të bienales janë bërë ndërhyrje të tjera që përfshijnë një ekspozitë fotografike dhe një seri kasollesh druri nga arkitekti i njohur rus Aleksandër Brodsky.
Pjesë e Bllokut 76 Burimi: The Guardian Foto: Oliver Wainwright
Ka shumë gjëra të tjera interesante që mund të gjenden në rrugica dhe të varura nëpër ura, por instalacionet përgjithësisht janë të zbehta në krahasim me frymën e vetë vendit dhe imagjinatës me të cilën njerëzit e kanë përshtatur.
Është domethënës fakti se pjesa më popullore e Bienales ishte Blloku 76, që të jepte mundësinë të shihje në brendësi të apartamenteve të familjeve të zakonshme në Gdani, të mobiluara me mobilje sovietike dhe korridoret e stolisura me ikona.
Ashtu si arkitekti amerikan Jesse Vogler, i cili jep mësim në Tbilisi tha: “Kuratorët ja kanë dalë thjesht nga fakti që i bënë njerëzit të vijnë në Gdani dhe të shohin përreth. Kjo gjë është jashtë zonës së komfortit për shumicën e njerëzve në Tbilisi.
Është një hap i guximshëm në drejtimin e duhur. Më forma arti më pak konceptuale dhe me më shumë fokus kritik në problemet urgjente të vendit, në edicionet e ardhshme Bienalja mund të kthehet në një mjet të fuqishëm për të ngritur debat dhe për të sjellë ndryshim. Duke i vënë fre zhvillimit të pakontrolluar dhe të vrullshëm të Tbilisit.
Burimi: The Guardian
Përktheu dhe përshati: Fjori Sinoruka – Citizens Channel
Autor: Lorin Kadiu | Fjori Sinoruka | Citizens Channel
Rruga Shkodër – Velipojë, është cilësuar si një nga investimet më të rëndësishme të Qeverisë Shqiptare në zhvillimin e turizmit. Tre kompani private janë kontraktuar me një shumë prej rreth 2.3 miliardë lekësh për të realizuar projektin që duhej të përfundonte në maj të këtij viti, përpara fillimit të sezonit turistik.
Por realiteti është krejt tjetër. Në hyrje të këtij investimi miliarda lekësh të qeverisë qëndrojnë dy barrikada të vendosura nga 76 vjeçari Gjon Bituku nga Bërdica.
Foto: Citizens Channel Gjon Bituku, banor i Bërdicës
“E para, s’kam marrë asnjë dëmshpërblim dhe prandaj e kam bllokuar rrugën. E dyta për arsye se këtu futen makinat dhe fryn veri dhe i tan pluhuri i kësaj rruge më futet në shtëpi”, tregon ai për Citizens Channel.
Banesa e Gjonit është vetëm një nga 140 shtëpitë që preken nga 900 metrat e para të kësaj rruge turistike që po ndërtohet mbi tokat bujqësore të disa banorëve që të vetmin burim jetese kanë atë çka prodhojnë në tokën e “bërë kurban” për rrugën.
“E mbjell rreth 2-3 herë në vit me grurë, misër perime, bostan e gjithçka. S’e kam lënë kurrë djerrë. Me këtë jetojmë ne”, tha për Citizens Channel Palok Biduku, një tjetër banor i kësaj zone.
Foto: Citizens Channel Paluk Bituku, banor i Bërdicës
“Këtu s’ka ngel gjë veç pluhnit”, thotë 76-vjeçari Bituku. Kjo sepse prej rreth 4 muajsh kompania Gener 2 ka ndërprerë punimet në aksin e parë që duhet të shërbente si hyrje për rrugën Shkodër – Velipojë.
Citizens Channel iu drejtua Fondit Shqiptar të Zhvillimit (FSHZH) si autoritet kontraktues dhe përgjegjës për mbarëvajtjen e projektit, për të zbuluar arsyet pse punimet janë ndërprerë. “Ndërprerja ka ardhur për shkak të shqetësimeve të banorëve lidhur me procedurën e shpronësimeve. FSHZ bashkëpunon me Bashkinë Shkodër mbi një marrëveshje që përcakton se problemet sociale janë detyrim i Bashkisë për tu zgjidhur”, thuhet në përgjigjen e FSHZH.
Ndërkohë Bashkia Shkodër e konaktuar nga Citizens Channel mbi këtë çështje deklaron se, “është në proces të vlerësimit të pasurive”. Pra autoriteti përgjegjës që sipas ligjit duhet të kishte përfunduar shpronësimet përpara nisjes së projektit deklaron sot, 18 muaj pas fillimit të punimeve dhe 4 muaj pas ndërprerjes së tyre se ende nuk ka nisur të dëmshpërblejë banorët.
Një metër tokë më lirë se një metër plasmas…
Për rreth 140 pronarët e tokave që preken nga aksi i parë i rrugës Shkodër – Velipojë një metër tokë është vlerësuar me 200 lekë të vjetra. “Të vijnë të na i vlerësojnë tokat si duhet, jo me këtë çmim bastard. Se një metër plasmas bën 5 mijë lekë, jo toka me u vlerësu 2 mijë lekë metri katror”, tregon një nga banorët e zonës.
Isuf Meta anëtar i Këshillit Bashkiak Shkodër tha për Citizens Channel se Komisioni i Ngritur nga Bashkia për vendosjen e çmimit të tokës është bazuar në çmimin e referencës së shitjes së fundit. ” Banorët kërkojnë që dëmet të vlerësohen sipas çmimit të tregut të sotëm, ku aktualisht çmimet janë dhjetë herë më lart”, thekson Meta.
“Matjet dhe vlerësimi duhet të bëhen nga Ministria e Transportit dhe e Bujqësisë në bashkëpunim me pushtetin lokal, përpara fillimit të punimeve duke publikuar në fletoren zyrtare vlerën e shpronësimit për çdo pronar”, shton Meta. Neni 15 i ligjit Nr.8561,për shpronësimet në pikën 1 përcakton qartë: ” për të krijuar mundësitë për mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të personave të tretë ndaj ose për shkak të pasurive pronë private që kërkohet të shpronësohen, ministria kompetente bën publikimin e kërkesës për shpronësim në Fletoren Zyrtare, në një gazetë me shpërndarje në të gjithë vendin dhe në një gazetë vendore për një periudhë një javore”.
Gjendja aktuale në këtë zonë tregon se nuk janë kryer dëgjesat publike, procesi i shpronësimit të banorëve nuk ka përfunduar dhe firma përgjegjëse për realizimin e projektit është larguar duke ndërprerë punimet.
Ligji parashikon nëNenin 16se nuk mund të merret asnjë vendim shpronësimi përpara një afati një mujor nga përfundimi i procedurave dhe njoftimi i drejtpërdrejtë i pronarit që do shpronësohet.
Ndërkohë banorët e Harkut të Bërdicës treguan se nuk kishte ndodhur asnjë njoftim i tillë, madje ndërtimi i kësaj rruge ishte surprizë për ata.
“Veç kanë ardh natën e kanë punu. Natën. Kur jam çu natën e kam pa tu gërmu. Po ju mo? – Kena ba rrugën!”, tregon Paluk Biduku.
“As s’ka kontaktu kush me banorët e Bërdicës. Disa herë jena anku, as Bashkia, asnjë institucion nuk na ka dalë për zot. Shpronësimet nuk janë bërë, edhe ata që kanë ardh sot janë shumë shumë të …lira. 2700 lekë një metër katrori tokë”, thotë Xhelal Myrtja.
Foto: Citizens Channel Xhelal Myrtja, banor i Bërdicës
” Kanë ardh direkt për të fillu punimet, i kam blloku nja 48 orë dhe atëherë erdhi ai i plotfuqishmi dhe më tha ‘si të duash tha, sot të kam ardh si shok, nesër të vij si ekzekutues, të marr të çoj atje në degë'”, tregon Gjon Bituku.
Rruga Shkodër – Velipojë në termat e investimit
Plan Vendosja e projektit “Rikonstruktim i Rrugës Shkodër – Velipojë” vijëzuar me ngjyrë të kuqe
Rruga Shkodër – Velipojë ( “Harku i Bërdicës – Baks) në pjesën më të madhe të saj është ndërtuar, mirëpo segmenti hyrës mbetet i bllokuar për shkak të mospërfundimit të procesit të shpronësimit.
Kjo rrugë është investim i qeverisë shqiptare nëpërmjet Fondit Shqiptar të Zhvillimit (FSHZH). Rruga është 18.3 km dhe është ndarë në tre lote, të cilët realizohen nga tre kompani të ndryshme, me një vlerë totale të investimit prej 2,297,144,930 lekësh.
Loti i tretë është 8.1 km dhe është realizuar nga kompania “Alb Tiefbau” dhe “Pe Vla Ku”, me një vlerë të investimit prej 872,165,306 lekësh.
Loti i dytë i gjatë rreth 6.16 km u realizua nga kompania “NTP Eurokos” dhe “Arifaj” dhe “Denis 05”, me vlerë të investimit prej 660,111,946 lekësh
Ndërsa loti i parë i mbetur pezull është me një gjatësi rreth 4.26 km, me vlerë investimi prej 754, 889,152 lekë.
Në dhjetor të vitit 2017 Kryeministri Rama shkoi të inspektonte rrugën Shkodër – Velipojë për të cilën kishin nisur punimet në qershor të po atij viti, duke u shprehur se kjo rrugë do të përfundonte në maj të vitit 2018.
Ndërkohë sot, 6 muaj pasi afati i shpallur nga Kryeministri projekti është ndërprerë dhe ende nuk dihet kur do të rinisë puna.
Janë vetë banorët të cilët në këto kushte, kërkojnë një zgjidhje përfundimtare, pasi ndodhen në situatën që janë edhe pa tokë edhe pa rrugë.
“Nëpërmjet jush unë i them Bashkisë ose Qeverisë, që masi e kanë çu në këtë gjendje, tashi të vijnë të merren vesh me ne, ta mbledhim fshatin, kryeplakun dhe të gjejnë një zgjidhje”, shprehet Palok Bituku, Banor i Bërdicës.
Rruga ka nisur të kriset ende pa u inauguruar:
Video më poshtë tregon pamje nga loti i tretë i rrugës Shkodër Velipojë, ku rruga ka nisur të kriset vetëm pak muaj pasi është ndërtuar:
Të dhënat e siguruara nga Instituti i Statistikave (INSTAT), zbulojnë se Bashkia e Tiranës, nga viti 2015 deri në mars të 2018, ka miratuar plot 492 leje ndërtimi. Rreth 90 leje ndërtimi janë firmosur përgjatë vitit 2015, ndërsa në 2016 u lëshuan 106 leje, për një sipërfaqe prej 209.3 mijë metra katrorë. Në 2017-n numri i lejeve arriti në 231 për një sipërfaqe totale prej 522 mijë metra katror dhe në tremujorin e parë të 2018-s, u dhanë 65 leje.
Sipërfaqja e planifikuar për ndërtim në Tiranë, është sa 60% e totalit për gjithë Shqipërinë. INSTAT vijon më tej duke thënë se numri i lejeve të ndërtimit miratuar për ndërtesa rezidente (ku përfshihen pallatet dhe banesat private) zënë 75,2 % të numrit gjithsej të lejeve, ndërkaq numri i lejeve miratuar për ndërtesa jo rezidente (ku përfshihen hotelet, kulla, zyrat, qendrat tregtare, industriale dhe të tjera) zë 24,8 %.
Shumëkush e ka të freskët premtimin e Erion Veliajt përpara se të zgjidhej kryebashkiak i Tiranës, për vendosjen e një moratoriumi ndërtimesh në kryeqytet. “Premtimi im është që ne të kemi bashkë me qeverinë një moratorium të ndërtimeve, të ndërpresim ndërtimet dhe të sigurohemi që fillimisht të shpëtojmë të gjitha hapësirat publike për parqe.” – deklaronte Veliaj në datë 4 maj 2015, gjatë një dëgjese me banorët e Njësisë nr. 8.
Por pa kaluar as pak javë nga fitorja e tij në krye të Tiranës, disa ngrehina nisën të shfaqen në zona të ndryshme, pa asnjë uniformitet me pallatet ekzistuese. Lejet e ndërtimit vijuan të jepeshin njëra pas tjetrës, dhe kulmi arriti në vitin 2017, me projektimin e një seri kullash rreth qendrës së kryeqytetit.
Nëse del për një shëtitje në Tiranë, mund të shohësh çdo 1 km, pallate duke u ndërtuar dhe komplekse të mëdha, me leje të firmosura nga kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj.
Por sa janë nevojat reale të kryeqytetit për ndërtime në raport me popullsinë që ka?
“Nëse deri rreth viteve 2000 Tirana ka njohur edhe ritme të rendit 6-7% të rritjes së popullatës në vit, kuptohet që sidomos në 10 vjeçarin e fundit ritmet e urbanizimit kanë rënë por duke qenë gjithsesi ende në nivele që Europa ka kohë që nuk i njeh. Sot llogaritet që Tirana të jetë në ritmet e 3-4% të rritjes së popullatës në vit.” – shprehet urbanisti Flamur Kuçi, për Citizies Channel.
“Tirana sot ka një stok ndërtimor si fond strehimi rreth 18 milionë m2 për një popullatë rreth 600.000 banorë. Nëse Tirana, në një llogaritje realiste duhet të përgatitet që të akomodojë në 15 vitet që vijnë edhe një popullatë shtesë prej 150-200.000 banorësh, do duhet që të llogarisë një fond shtesë ndërtimor prej rreth 6 milionë m2 në 15 vitet që vijnë.” – shton më tej Kuçi.
Aktualisht, nevojat për ndërtim dhe kapacitetet e fuqisë blerëse, janë pothuajse në drejtime të kundërta. Taksa prej 8 % e infrastrukturës, me të cilën Erion Veliaj justifikon ndërtimet në Tiranë, ka rritur ndjeshëm çmimet e apartamenteve. Nëse më përpara, në zonat jashtë Unazës së Tiranës, çmimet varionin nga 380 deri në 500 euro, sot me trendin e ri të ndërtimeve, çmimi luhatet nga 750 deri në 950 euro m2.
Pra, një familje me 4 anëtarë, që do të zgjedhë Tiranën si destinacion për të jetuar, atyre do tu duhet të paktën 60-70 mijë euro për të blerë një apartament.
Edhe sipas indeksit të fuqisë blerëse, kryeqyteti shqiptar rezulton ndër më të shtrenjtët në botë. Indeksi Numbeo.com rendit 269 qytete në botë, sipas raportit të çmimit mbi të ardhurat, që është treguesi më i mirë për të matur përballueshmërinë për blerjen e një apartamenti (sa më i ulët ky indeks, aq më mirë është), e vë Tiranën në vendin e 235, duke u renditur mes qyteteve ku është më e vështirë për të blerë një shtëpi me të ardhurat e disponueshme. Parisi në Francë dhe Milano në Itali renditen përkatësisht në vendet e 231 dhe 232. Edhe më i lirë është Një Jorku, që gjendet në vendin e 194.
“Gjithësesi, sfida e Tiranës mbetet cilësia ndërtimore dhe sidomos cilësia urbane e jetesës dhe jo thjesht aspekti i strehimit.” – thekson më tej urbanisti, Flamur Kuçi.
Leje për pallat, por ndërtohet kompleks
Burime për Citizens Channel brenda Bashkisë së Tiranës, informojnë se në kryeqytet një pjesë e lejeve të dhëna janë për komplekse me shumë pallate. Rasti më tipik është një kompleks që po ndërtohet pranë zonës së Ali Demit, në afërsi të Burgut të Tiranës. Ndërtuesi “Kontakt” Sh.p.k, është pajisur me vetëm 1 leje ndërtimi, por plani i zbuluar nga Citizies Channel, bën me dije se pritet të ndërtohen plot 33 pallate, në një sipërfaqe prej 54 mijë m2.
Projekti i studios arkitekturore OMA për ndërtimin e 33 pallateve në zonën e Ali Demit
Projekti për ndërtimin e këtyre pallateve është bërë nga studio e arkitekturës OMA me qendër në Rotterdam, Hollandë. Ajo që bie në sy, është tendenca e lyerjes së pallateve me ngjyra të ndryshme, pasi arkitekti është frymëzuar nga Edi Rama, gjatë kohës kur ky ishte Kryetar Bashkie dhe nisi ndryshimin e fasadave të pallateve.
Një tjetër kompleks i dhënë si një leje e vetme nga Bashkia e Tiranës, është edhe ai pranë Komunës së Parisit, ku po ndërtohet nga kompania “KIKA”. Këtu, Bashkia e Tiranës ka bërë ndërhyrje të shumta në infrastrukturë, për të lehtësuar hyrjen në kompleksin e përbërë nga disa pallate.
Pjese nga projekti i Kompleksit “Kika” në zonën e Komunës së Parisit – Tiranë
“Fiori Del Bosco” është një tjetër kompleks i cili ka në vetëvete 6 pallate me nga 10 kate secila dhe i pozicionuar në zonën e “Don Boskos” në Tiranë. Projekti pritet të mbaroj brenda 2020, ndërsa një nga kompanitë ndërtuese është EDIL-AL, e Artan Dulakut, njëherësh pronarit të televizionit Vizion Plus.
Projekti i kompleksit “Fiori di Bosco” në Tiranë
Ndërkohë, pranë Kryegjyshatës Botërore të Bektashinjve, kompania Kastrati Sh.a, në pronësi të biznesmenit Shefqet Kastratit, do të nisin ndërtimin e një kompleksi të përbërë nga dhjetëra pallate. Projekti është në përfundim e sipër.
Kulla për “klientët”
Të paktën 24 kulla të reja, me nga 25-30 kate pritet të ndërtohen në Tiranë. Lejet janë miratuar formalisht nga Këshilli Kombëtar i Territorit, por propozimi fillestar ka qenë i Bashkisë së Tiranës.
“Për kullat trashëguam planin francez për një qendër që do kishte ndërtesa të larta për arsye të thjeshta, as Rama as unë s’kemi cenuar kurrë hapësirën publike, ka qenë private gjithmonë.”- tha Veliaj pak javë më parë, i ftuar në një emision politik.
Plani francez parashihte 10 kulla të larta—mbi 81 metra secila, afërsisht 20-25 katëshe—të cilat do të vendoseshin përqark Sheshit Skënderbej dhe anash aksit të Bulevardit Dëshmorët e Kombit.
Citiziens Channel analizoi një pjesë të projekteve të kullave, ku shumica prej tyre janë investime nga kompani të krijuara rishtaz, ndërsa një pjesë tjetër po u jepen disa prej “klientëve” që vitet e fundit janë përfituesit kryesor të fondeve publike.
“Eyes of Tirana” është një qiellgërvishtës i cili do të ndërtohet në qendër të kryeqytetit nga biznesmeni Artan Dulaku, tek ish Dhoma e Tregtisë. Ajo është projektuar nga kompania daneze Henning Larsen Architects dhe është fituesja e një konkursi arkitekture në vitin 2003, organizuar nga ish-Kryebashkiaku Edi Rama. Projekti parashikon 26 kate, ndërsa në të do të përfshihen edhe shërbime hotelerie, duke përfituar kështu nga ulja e taksave që qeveria Rama ka bërë sëfundmi.
Projekti i ndërtesës 26-katëshe “Eyes of Tirana” i realizuar nga studio Henning Larsen Architects
Ishte 1 qershori i vitit 2001, kur kryebashkiaku Edi Rama i shoqëruar nga kryeministri i asaj kohe Ilir Meta, inauguruan ndërtimin e lojërave për fëmijët, “7-xhuxhat”. Sot, 17 vite më vonë, është sërish Edi Rama i cili ka vendosur për fatin e këtij këndi lojërash. Një kullë e quajtur Downtown Albania dhe e lartë 133.8 metra, do jetë silueta e re e kryeqytetit. Kulla është një investim i përbashkët prej 75 milion euro i biznesmenëve Samir Mane dhe Shefqet Kastrati, ndërsa ky i fundit shpenzoi mbi 30 milion euro për blerjen e Hotel Sheraton.
Ndërtesa “Downtown Albania” do të ngrihet në vendin ku dikur ishte parku i lojërave 7 Xhuxhat
Pas Hotel Tiranës, pritet të ngrihet një kullë prej 35-katesh, duke i humbur kështu edhe identetin e godinës që deri sot njihet si 15-katëshi. Aplikimi për leje ndërtimi u bë nga Alban Efthimi, pronar i studios Atelie 4, studioja kryesore me të cilën punonte Edi Rama dje si kryebashkiak dhe sot si kryeministër. Investitor i kësaj kulle që do të shërbej si hoteleri dhe qendër tregtare, është biznesmeni Ramë Geci, i njohur për miqësinë e tij me qeverinë e majtë.
Projekti i ndërtesës 35-katëshe pas Hotel Tiranës
“Kullat janë në disproporcion me natyrën e zhvillimit të qytetit te Tiranës dhe do të impaktojnë në ngulfatjen e mëtejshme të qytetit, trafikut, ndërtimit, eksternaliteteve ndërtimore. Pra në esencë, për Tiranën, ky nuk është një zhvillim pozitiv dhe në dobi të qytetit.” – shton urbanisti Flamur Kuçi.
West Residence është një ndërtesë shumëfunksionale, e cila do të ndërtohet pas godinës së Presidencës, përgjatë rrugës Ibrahim Rrugova, në vendin ku tani ndodhet një parkim dhe klinika e dikurshme e bllokut. Projekti mban firmën e arkitektit italian, Stephano Boeri ndërsa kompania ndërtuese është Invest Society, e krijuar rreth 18 muaj më pare.
Projekti i godinës multifunksionale “West Residence” – rruga Ibrahim Rugova, Tiranë
E njëjta kompania dhe i njëjti arkitekt, do të ndërtojnë një tjetër godinë multifunksionale të quajtur BLLOK, e pozicionuar në zemër të bllokut, në krah të ish Bar Rovenës. Toka është në pronësi të deputetit Tom Doshi ndërsa e shkuara e saj është shoqëruar jo pak me konflikte gjyqësore.
Ndërtesa multifunksionale “BLLOK”
“300 mln euro pritet të hidhen në ndërtim vetëm për vitin 2018. Ndërkohë që në Tiranë do të investohen rreth 800 milionë euro brenda 3 viteve, të mbledhura nga llogaria e të të ardhurave të grumbulluara nga Bashkia e Tiranës. Disa firma ndërtuese nëse kontrollohen në QKR shikon se janë “fantazmë”, pasi nuk kanë asnjë buxhet.”- shprehet Ornela Liperi për Citiziens Channel.
Garden Building, një godinë 24-katëshe do të ndërtohet mbi territorin e ish Muzeun e Shkencave të Natyrës. Kulla është projektuar nga studioja Arche Associati e Marco Casamonti, një arkitekt i cili ka projektuar objekte të rëndësisë së veçantë si stadium “ARENA KOMBËTARE” apo sheshi i Durrësit, “VELIERA”. Garden Building, emri i së cilës është vendosur për shkak të disa luleve kacavjerrëse mbi godinë, do të ndërtohet nga Nova Construksion 2012, në pronësi të dy vëllezërve Shtufina.
Garden Building – 24-kate mbi territorin e ish Muzeun e Shkencave të Natyrës – projekt i studios “Arche Associati”
Kullë pritet të këtë edhe stadiumi “ARENA KOMBËTARE”, që mban sërish firmën e arkitektit Casamonti. Kjo kullë shërbimesh, e cila po ndërtohet nga kompania Alb-Star, është ngritur me shpejtësi, më shpejt sesa vetë stadiumi.
Punimet në projektin”Arena Kombëtare” – Korrik 2018
51N4E është një tjetër studio projektuese e përfshirë në ndërtimin e kullave në Tiranë. Me themelues Peter Swinnen, njëherësh këshilltar i Qeverisë Flamane dhe mik i ngushtë i kryebashkiakut Rama, emri i 51N4E ndeshet në një sërë projektesh të rëndësishme. Ajo është projektuese e vilës së Edi Ramës në fshatin Surrel, rrëzë Dajtit si dhe projektuesja e kullës shumëkatëshe TID, sot Hotel PLAZZA. 51N4E ka projektuar së fundmi disa godina shumëkatëshe, të quajtura BOOK BULDING dhe të pozicionuara pas Bashkisë së Tiranës, përbri sahatit. Sipas projektit që Citiziens Channel disponon, në këtë hapësirë do të ndërtohen dy kulla betoni 2-fish më të larta se kulla e Sahatit si dhe një objekt futuristik mes tyre, që do të shërbejë si qendër tregtare.
Projekti BOOK BUILDING në qendrën e Tiranës studio 51n4E
Së fundmi, kompania Gener 2 me pronar Bashkim Ulaj, mori leje për një pallat në Rrugën Dervish Hima, (pranë stadiumit kombëtar) me 21 kate mbi tokë dhe 4 kate nën tokë.
Ekonomia e “Kullave” – Paratë nuk kreditohen nga bankat, sektori i ndërtimit në rrezik kolapsi
Por ndërtimi i kullave po shfaq një rrezik të ri, atë të kolapsit financiar në sektorin e ndërtimit. “Në optikën time, kullat (dhe me kulla po i referohem ndërtimeve të planifikuara në qëndër të qytetit me lartësi 20-30 kate) nuk janë shprehje e nevojës së tregut ndërtimor apo e presionit për zhvillim. Ato janë më shumë rezultat i nevojës për maksimalizim të përfitimeve nga zhvillimi i një grupi të ngushtë të sektorit ndërtimor dhe sidomos atij segmenti të spekulimit mbi ndërtimin.” – thotë Flamur Kuçi, për Citiziens Channel.
Apartamentet në kullat në qendër të Tiranës janë relativisht të shtrenjta dhe ndërtuesit presin t’i shesin ato me 2500-3000 euro për metër katror, ndërsa katet e para që shërbejnë si zyra dhe dyqane me 8,000-10,000 euro për metër katror. Me këto çmime, një apartament prej 100 m2 shkon mbi 250 mijë euro, duke e bërë të pamundur blerjen nga një familje që vjen për të jetuar në Tiranë.
“Këto objekte do i adresohen pjesës së lartë të piramidës së popullatës nga pikëpamja ekonomike dhe gjendjes financiare. Kuptohet, kjo shtresë e popullatës e sheh investimin në real estate më shumë si një mbrojtje të kapitalit investues sesa si plotësim të nevojave për strehim.” – vijon më tej Kuçi.
Ajo që është më e rëndësishme, mbetet burimi i parave me të cilat po ndërtohen këto kulla në mes të kryeqytetit.
“Nuk ka ndonjë rritje të madhe të kredisë bankare dhe kjo është e rëndësishme, se nga vijnë këto para është pak e vështirë të kuptohet, por këto para nuk po vijnë nga bankat. Aktualisht bankat nuk duan të kreditojnë sektorin e ndërtimit, pasi e shohin si një flluskë që mund të plasë nga momenti në moment”. – përfundon Ornela Liperi, për Citiziens Channel.
Përgjatë periudhës së antikitetit, kur qytetet kryesore të Evropës vuanin nga derdhja e ujërave të zeza në rrugë dhe bashkë me to përhapjen e epidemive, qyteti i Durrësit ishte i pajisur me kanale higjeno-sanitare.
Sipas arkeologut Fatos Tartari, pjesa më e madhe e kanaleve të zbuluara rreth qendrës së qytetit antik, i përkasin të njëjtit rrjet. Ato hasen që pranë Lulishtes së Mauzoleumit të Dëshmorëve, e deri tek termat pas teatrit “Aleksandër Moisiu”. Mendohet se nëpërmjet një kanali kryesor, që ishte kolektori që pasi i mblidhte shkarkimet e lagjeve fushore, i depozitonte ato në det në mënyrë të pavarur.
Por megjithëse jemi në shek. XXI, duket se nuk ka ndryshuar shumë mënyra e menaxhimit të ujërave të zeza në qytet. Citizens Channel ka kryer një monitorim në bregdetin e Durrësit, në muajt shtator 2017 – janar 2018, konkretisht në pikat: Plazhi Rinia – Porto-Romano – Kallm – Currila – Vollga – plazh Durrës – Shkëmbi i Kavajës, si edhe zona e ish-Kënetës, Spitallë, përfshirë lagjet qendrës së qytetit.
Kështu qyteti i Durrësit duke nisur që nga qendra e tij, e deri në periferi, ka probleme me sistemin e kanalizimeve të ujërave të zeza. Siç pohoet nga Ujësjellës Kanalizime Durrës, arsyeja kryesore është mungesa e investimeve ndër vite, e cila nuk ka qenë në raport me shtimin e numrit të popullsisë.
Si pasojë, pas reshjeve të shiut në qytet shpesh uëjrat e zeza dalin në sipërfaqe nga mungesa e kanalizimeve të ndara për ujërat e shiut dhe ato të zeza.
Ndërsa në periferi mungesa e kanalizimeve ka sjellë përdorimin e kanaleve bujqësore të ndërtuara përpara viteve’ 90, që shkrakohen në bregdetin e Durrësit. Kjo gjendje është larg asaj që parashikon ligji “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore”, ku në nenin 67, shkruhet se „në brigje, plazhe dhe në zonat e vërshimit ndalohet shkarkimi i ujërave të ndotura urbane e industriale të patrajtuara”.
Megjithatë projekti më i rëndësishëm që po i jep zgjidhje pak nga pak situatës, është marrëveshja midis qeverisë shqiptare dhe Bankës Botërore, që ka ofruar një kredi me vlerë 85 milion dollarë, ku përfshihen edhe investime për rrjetin e ujit të pijshëm.
Sipas draftit të Planit të ri Rregullues të Territorit për qytetin e Durrësit, rezulton se ka “prioritet të lartë” zgjerimi i rrjetit të kanalizimeve kryesisht në lagjet 1 dhe 18, ndërsa lagjet e tjera kanë gjithashtu nevojë për tu rinovuar. Ndërsa zonat periferike, si ish-Këneta, Spitalla, Porto-Romano etj., kanë “prioritet të lartë” përmirësimi dhe zgjerimi të rrjetit të kanalizimeve.
Simboli i turizmit, i pushtuar nga ujërat e zeza
Në muajin shtator të vitit që lamë pas, në fillim të shëtitores “Taulantia”, në vijim të projektit ‘Veliera’, u kryen punime për hapjen e një kanali që do të shërbente si kolektor shkarkues i ujërave.
Agjencia Kombëtare e Bregdetit (AKB) u informua për punimet nga Citizens Channel dhe pas verifikimit të rastit, na njoftoi se “gojarisht ishte informuar nga Bashkia Durrës se investimi po kryhej nga ajo dhe Ndërmarrja e Ujësjellës Kanalizimeve Durrës (UKD) dhe se kolektori do të shkarkonte ujërat e shiut”.
#Investigim nga Geri Emiri
Monitorimi disa mujor i Citizens Channel nxjerr në pah problemet e sistemit të kanalizimeve në qytetin e Durrësit. http://citizens-channel.com/2018/02/19/investigim-ujerat-e-zeza-kane-pushtuar-qytetin-dhe-bregdetin-e-durresit/ #citizenschannel
Për këtë tubacion me gjatësi rreth 120 metra linear, UKD pohon se ai do të shërbejë për shkarkimin e ujërave të shiut. Por nga monitorimi disa mujor, na rezultoi se me datë 25 dhjetor 2017, ky tubacion funksiononte megjithëse nuk kishte reshje shiu dhe dukej se shkarkonte ujëra të zeza.
Në përgjigjen e Agjencisë së Basenit Ujor Ishëm-Erzen, na bëhet me dije se, “nuk disponohet leje për këtë derdhje të re në bregdetin e Vollgës”. Më tej çështja i dërgohet për kompetencë Inspektoriatit të Ujërave dhe i lihet porosi që të kthej përgjigje edhe për pikat e tjera ku shkarkohen ujëra të zeza, që konstatuam.
Kanal pranë Portit të Peshkimit. Foto: Geri Emiri
Inspektoriati me “duar të lidhura”!
Por duket se nuk do të ketë marrje masash edhe për disa muaj, pasi ne ju drejtuam në muajin nëntor 2017 Inspektoriatit Shtetëror të Ujërave, dega Durrës, ku mësuam se puna e tij është pezulluar për shkak të një urdhëri për riorganizimin e institucionit.
Ky tubacion i ri me derdhje në det është vijimi i ndotjes së vijës bregdetare nga vetë institucionet shtetërore. Prej vitesh, pak më lart shkarkon ujërat e zeza të pa përpunuara dhe pa ndërprerje përgjatë 24 orëve, një tubacion me dalje nga Stacioni i Pompimit nr. 8, i Ujësjellës Kanalizime Durrës.
“Edhe pretendimi se tubi i ri derdh ujëra (të ndotur) qëndron, pasi ka shumë vite që është bërë investimi dhe popullsia është rritur, ndërkohë që dimensioni i tubave përcjellës ka qenë po i njëjtë. Prandaj po ndërtohet rrjeti i ri që të bëjë diferencimin për ujërat e shiut dhe të zeza. Ka afat 16 muaj punime dhe aktualisht janë realizuar 4 muaj”, tha për Citizens Channel inxhinieri i UKD-së për kanalizimet, Bledar Metalla.
Inxhinieri i UKD-së, Bledar Metalla, duke folur për Citizens Channel. Foto: Geri Emiri
Nga vëzhgimi i ynë rezulton se një pjesë e bizneseve përgjatë shëtitores së Vollgës i derdhin ujërat e ndotur në det.
Sipas Raportit të Gjendjes në Mjedis për vitin 2015, “masë për përmirësim” ishte lënë shkarkimi i tubacionit të UKD-së dhe shkarkimi i ujërave të zeza dhe të ndotura urbane nga lokalet e shërbimit në mjedisin detar tek kjo zonë.
Duket se UKD-së ju deshën 3 vite për të marrë masa për përmirësimin e situatës. Inxhinieri Metalla na bën me dije se me anë të një investimi prej rreth 4.7 milion euro, po ndërhyet në pjesën e qytetit, ku përfshihet edhe segmenti Currila – Vollga, e në vazhdim.
Citizens Channel ka kryer një vëzhgim edhe të kanalizimeve të ujërave të zeza brenda qytetit, ku rezulton se ato shpesh herë dalin në sipërfaqe si pasojë e reshjeve te shiut dhe aroma ndihet lehtësisht. Sipas Metallës qyteti ka një sistem miks kanalizimesh dhe ujërat e shiut përzihen me të zezat.
Në sektorin e peshkimit, brenda Portit të Durrësit, që nuk është në administrimin e Autoritetit Portual Durrës (APD), nga vëzhgimi ynë më datë 13 shtator 2017, identifikuam një kanal që shkarkonte ujëra të ndotur.
Autoriteti Portual Durrës na u përgjigj se nuk kishte dijeni për këtë kanal dhe çfarë ujërash shkarkon ai, por megjithatë sipas APD-së po merren masat e nevojshme për verifikimin e mëtejshëm dhe në rast konstatimi të pretendimit tonë, do të punohet për zgjidhjen e problemit, në bashkëpunim edhe me institucionet e tjera të cilat kanë juridiksion për të operuar në këtë zonë.
Ndotja e plazhit dhe ndikimi tek turizmi
“Ujërat e zeza janë sabotatori më i madh i turizmit. Që të derdhi një qytet ujërat e zeza në det, është e kotë të flasi për turizëm, kur ai rrezikon shëndetin e qindra njerëzve”, thotë eksperti i mjedisit, Xhemal Mato.
Kanali i shkarkimit të ujërave rurale në Plepa, pranë zonës së Shkëmbit të Kavajës, grumbullon ujërat urbane të gjithë zonës rurale të Rrashbullit dhe të ndërtesave të ndërtuara pas shinave të trenit.
Sipas Agjencisë Kombëtare të Mjedisit, zona e kanalit në Plepa, rezulton se në vitin 2017 ka cilësi shumë të keqe krahasuar me vitin paraardhës.
Pyetur për këtë, inxhinieri i UKD-së, Bledar Metalla, tha se, “problemi qëndron tek fshatrat në periferi të qytetit që shkarkojnë ujërat e zeza në këtë kanal”.
Sipas Raportit të Gjendjes në Mjedis për vitin 2015, rezulon se për këtë kanal Ujësjellës Kanalizimeve Durrës i ishte lënë si masë për tu përmirësuar vendosja e depuratorit për pastrimin e ujërave të ndotura urbane, para se ato të shkarkohen në det, të paktën gjatë sezonit veror.
Nga vëzhgimi ynë më datë 8 tetor 2017, nuk u evidentua prania e ndonjë depuratori, që të filtronte këto ujëra të ndotur. Pranë kanalit të ujërave të zeza kalon edhe një tubacion për furnizimin me ujë të pijshëm, një pjesë e të cilit ishte mbuluar nga mbeturinat urbane. Kjo zonë, ashtu si edhe ajo e “ Vollgës” dhe Currilave, përdoren për peshkim.
“Kam 20 vite që investoj në këtë biznes. Vit për vit, në të gjitha takimet që bëjmë, si me pushtetin vendor edhe atë qendror, që të gjitha kanë mbetur vetëm në kuadrin e fjalëve. Kemi dy vite që po punojmë shumë me turistë të huaj. Kemi mungesë të ujit të pijshëm dhe të kanalizimeve”, na thotë një prej administratorëve të një biznesi turistik në zonë.
Megjithë investimin e Ujësjellës Kanalizmeve Durrës në zonën e Plazhit, nga monitorimi i ynë në muajin tetor të vitit që lamë pas, rezultoi se përgjatë bregdetit ka ende tubacione që shkarkojnë ujëra në det. Në disa prej tyre u konstatua prania e pusetave me ujëra të ndotur, ndërsa më datë 2 dhjetor 2017, konstatuam së këto kanale shkarkonin ende, por vetëm në raste kur kishte reshje shiu. Kjo nuk e përjashton mundësinë e përzierjes me ujëra të ndotur që mund të vijnë si pasojë e shkarkimeve të paligjshme të ujërave të zeza në kanalizmet e ujërave të shiut që kalojnë mbi kodër.
Tubacion ne Plazh, Durrës. Foto: Geri Emiri
Citizens Channel gjatë monitorimit të vijës bregdetare (Sektori) Plazhi Rinia (shtator 2017) dhe plazhi i Kallmit (dhjetor 2017), konstatoi mungesë kanalizimesh dhe derdhje të ujërave të ndotur në det. Kjo ndodh kryesisht përgjatë stinës së verës, kur këto subjekte edhe operojnë.
Por Plazhi Rinia kërkon një trajtim edhe më të kujdesshëm, pasi aty gjendet një ligatinë që shërben si vend riprodhimi për shpendët shtegtar ujor.
“Ne do të bëjmë një master plan dhe do të shohim se si do ta zgjidhim, pra nëse duhet të ndërtojmë disa stacione përpunimi që ta dërgojnë tek stacioni qëndror apo të ndërtojmë një mini-stacion”, na informon inxhinieri Bledar Metalla.
Aktualisht qeveria shqiptare po investon në zonën turistike të Gjirit të Lalzit. Projekti me vlerë rreth 13 milion euro ka të bëjë me ndërtimin e kolektorit kryesor të ujërave të zeza dhe Impiantin e Trajtimit të Ujërave të Përdorura në zonën turistike.
Për ekspertin e mjedisit, Xhemal Mato, “një nga mënyrat që mund të zhvillohet mirë trajtimi i ujërave të zeza në zonat rurale, që nuk kanë mundësi për investime të mëdha, është ndërtimi i ligatinave që arrijnë t’i pastrojnë ujërat e zeza në mënyrë biologjike”.
Kjo ka funksionuar sipas Matos në një projekt pilot që ata kanë kryer për ndërtimin e ligatinave, me synim reduktimin e ushqyesve që derdhen të patrajtuar në Lumin e Tiranës.
Ndërsa Olsi Nika nga “Eco Albania”, sjell edhe një dimension tjetër të përdorimit të ujërave të zeza, kur thotë se, “kemi rastin e qytetit të Zyrihut (Zürich) në Zvicër, që deri në 15 % të ujit që marrin nga rubineti për të pirë, e marrin nga cikli i trajtimit të ujërave të zeza”.
A bëhen matje të nivelit të ndotjes?
Pas një kërkese për informacion drejtuar Inspektoriati Shtetëror Shëndetësor Durrës, mësuam se institucionet nën varësinë e Ministrisë së Shëndetësisë nuk kanë paraqitur asnjë ekspertizë për faktorët që mund të influencojnë në shëndetin publik lidhur me derdhjen e ujërave të zeza në bregdetin e Adriatikut.
Ndërkohë sipas Agjencisë Kombëtare të Mjedisit (AKM), në plazhin “Zhiron”, në zonën e Currilave në qytetin e Durrësit, ka pasur një përkeqësim të cilësisë së ujit të detit në vitin 2017, duke kaluar nga “cilësi shumë e mirë” në vitin 2016-të, në “cilësi shumë të keqe”.
Për vitin 2017-të treguesi i FC (Eshterica coli) rezultoni në vlerën 180, ndërsa treguesi IE (Enterococu Intestinal), rezultoi në vlerën 212, ndërkohë që sipas normës duhej të ishte më e vogël se 100. Kjo është një zonë që përdoret gjerësisht nga qytetarët durrsakë për tu larë.
Qytetarët nuk janë të informuar mbi rrezikun e larjes në këto ujëra, në mungesë edhe të tabelave që duhej të ishin vendosur nga pushteti vendor.
Kanal përgjatë shëtitores “Taulantia”. Foto: Geri Emiri
Rreziku nga ndotja
“Prandaj edhe pjesa Ishëm-Durrës, sipas raporteve ndër vite të Agjencisë Kombëtare të Mjedisit, nuk rekomandohet për plazh sepse cilësia e ujërave është shumë e keqe, ndërkohë që sipas direktivës së BE-së duhej të ishte e mirë”, shprehet Olsi Nika, drejtor ekzekutiv i “Eco Albania”.
Lidhur me efektet e kësaj ndotjeje, Nika shtoi se ajo “prish ekuilibrat e funksionimit të një ekosistemi në mënyrë natyrore, që do të thotë se rritet shkalla e ngarkesës mikrobike, por edhe sikur ujërat të jenë vetëm me shkumë, jo toksike dhe jo helmuese, vetëm nga ndryshimi i presionit sipërfaqësor të ujit, gjallesat nuk mund të jetojnë më aty”.
Trekëndëshi “Periferi – Kanalet e ujërave të zeza – Deti Adriatik
Në shkurt të vitit 2016, bashkia Durrës dhe Instituti për Bashkëpunim dhe Zhvillim (IBZH), në Analizën dhe Vlerësimin e Territorit”, shkruanin se “kanalet bujqësore ujitëse dhe kulluese, sidomos në zonat informale dhe përgjatë rrugës Durrës – Rrashbull, përdoren shpesh për ujërat e zeza. Ato nuk mirëmbahen, bllokohen nga mbeturinat dhe shpesh ndërpriten nga ndërtimet e paligjshme.
Ndërsa sipas “Programit të zonës funksionale bashkia e re Durrës”, përgatitur nga IBZH, pjesa e familjeve të lidhura me rrjetet e ujërave të zeza është mesatarisht 52 % në qytet, ndërsa në zonat rurale nuk ka rrjet kanalizimi.
“Ka rreth 20 vite që jam këtu dhe kanali është po në atë gjendje. Fëmijët tanë janë me fëmijë të vegjël, po na sëmureshin përditë dhe ikën jashtë shtetit”, thotë një banor i moshuar i zonës së ish-Kënetës.
Ai banon pranë stacionit që pompon ujërat e zeza drejti impiantit të trajtimit dhe thotë se me pak investime mund të lidhen me Impiantin e Përpunimit të Ujërave të Ndotur edhe kanalizimet (aktualisht jo funksionale) e lagjes së tij.
Kanali në zonën e ish-Kënetës. Foto: Geri Emiri
Por inxhinieri i kanalizimeve pranë UKD-së, Bledar Metalla, thotë se, “aktualisht aty banorët operojnë me gropa septike, në mungesë të rrjetit të kanalizimeve dhe po hartohet një plan se si mund të zhvillohet rrjeti i kanalizimeve në atë zonë sepse nuk është një investim vetëm për një lagje, por për të gjithë zonën”.
Nga monitorimi i Citizens Channel, më datë 18 nëntor 2017, rezultoi se stacioni i pompimit që ndodhet në zonën e ish-Kënetës dhe që dërgon ujërat e zeza në Impiantin e Përpunimit, ndonjëherë hap një portë shkarkuese, që nëpërmjet kanalit përfundon në detin Adriatik.
“Aktualisht në këtë zonë ka një kanal të ujërave të shiut që shkarkon në kanal dhe kur ka shi me intensitet të lartë, shkarkohen ujërat e shiut së bashku me ato të zeza. Me investimin e ri që po bëhet, do të zgjidhet”, shprehet Metalla.
Ai shton se edhe zona e Spitallës dhe e Porto-Romanos nuk ka rrjet kanalizimi dhe se duhet një fond shumë i madh, ku edhe do të shihet nëse i përballon Impianti i Përpunimit të Ujërave të Ndotur apo duhet zgjeruar.
“Ky kanali nuk pastrohet asnjëherë dhe përmban infeksione. Unë kam kalamaj vetë dhe i kam pasur gjithmonë me sëmundje mushkërish, me frymëmarrje, sëmundje lëkure dhe nga më të ndryshmet”, u shpreh një 40-vjeçar, banor i zonës së Spitallës. Ai shton se edhe kompanitë private që operojnë në zonë derdhin ujëra të ndotur në kanal.
Kanali i Ujërave të Zeza në Spitallë. Foto: Geri Emiri
Në zonën e Porto-Romanos vijon kanali që nis që nga Spitalla dhe mbledh ujërat e zeza të lagjeve, duke i shkarkuar në bregdetin e Porto-Romanos, ku shkarkohen nëpërmjet hidrovorit edhe një pjesë e ujërave të zeza të zonës së ish-Kënetës.
“Problemi tek ne është përmbytja nga kanali kur bien shirat e jashtëzakonshëm. Izolohemi se nuk mund të kalojmë rrugët”, thotë e revoltuar një prej banoreve të zonës së Porto-Romanos.
Nga monitorimi i ynë, në muajin nëntor 2017 dhe nga dëshimtë e banorëve, si pasojë e mungesës së një tubacioni qendror për ujin e pijshëm në zonën e Porto-Romanos dhe ish-Kënetës, rezultoi se ata detyrohen ta marrin ujin e pijshëm me tuba plastikë që qendrojnë mbi sipërfaqe dhe shpesh kalojnë mbi kanalin e ujërave të zeza.
Sipas Raportit të Gjendjes në Mjedis për vitin 2015, masë për Ujësjellës Kanalizime Durrës ishte ndërtimi i rrjetit të kanalizimeve të mbyllura të ujërave të zeza në zonën e ish-Kënetës dhe dërgimi i tyre në Impiantin e Trajtimit të Ujërave të Ndotur.
Por muajt e fundit bashkia Durrës ka nisur pastrimin e kanalit kullues në zonën e Porto-Romanos. “Kanali po pastrohet me mjetet e bashkisë dhe gjatësia e kanalit është rreth 6.5 km”, u përgjigj bashkia Durrës për Citizens Channel.
Megjithatë pastrimi i kanalit nuk është një zgjidhje përfundimtare, pasi ujërat e zeza përsëri do të kalojnë në një kanal të hapur, që kundërmon aromë të keqe, përhap sëmundje dhe derdhet në bregdetin e Porto-Romanos, ku përveç se një zonë që përdoret për peshkim, shërben edhe për plazh përgjatë stinës së verës.
Sipas informacioneve të Citizens Channel nga bashkia Durrës, për tu rehabilituar kanali duhet një investim rreth 3 milion euro, që bashkia e ka të pamundur.
Impianti i Trajtimit të Ujërave të Ndotur
Ujësjellës Kanalizime Durrës krahas furnizimit me ujë, ofron edhe shërbimin e largimit dhe përpunimit të ujërave të ndotur. Impianti sipas inxhinierit Bledar Metalla, trajton ujërat e zonës së Plazhit, nga Ura e Dajlanit deri tek Përroi i Agait, një investim me vlerë 6 milion euro dhe që përfundoi së fundmi.
Olsi Graceni, drejtor i impiantit, na shpjegoi se impianti e ka nisur punën që prej muajit prill 2013 dhe ka tre linja kryesore; linja e trajtimit të ujit të ndotur, linja e trajtimit të llumit dhe linja e përfitimit të biogazit.
Investimi në sistemin e kanalizimeve në zonën e Plazhit, duket se ka sjellë një diferencë të konsiderueshme në sasinë e ujërave të zeza të trajtuara përgjatë vitit 2017, me një sasi rreth 9 milion m3, nga 7.5 milion m3 që ishte në vitin 2016.
Uji pas përpunimit përfundon në det, por në norma ndotjeje brenda standardeve të vendit tonë dhe BE-së.
Tubacion ne Plazh, Durrës. Foto: Geri Emiri
Investimet, kosto për xhepin e qytetarëve
Në raportin vjetor të Entit Rregullator të Ujit (ERRU), shkruhet se për vitin 2017 është miratuar tarifë e re për shoqërinë Ujësjellës Kanalizime Durrës dhe Tiranë, ku ERRU i cilëson si raste më të rëndësishme dhe me ndjeshmëri në publik, pasi këto dy shoqëri mbulojnë praktikisht 1/2 e popullsisë së vendit.
Sipas Entit Rregullator të Ujit, miratimi i tarifave të reja për Ujësjellës Kanalizime Durrës, ka pasur si bazë modelin financiar të hartuar për financimin prej 85 milionë dollarë nga Banka Botërore.
Në 18 korrik 2017, KKRR-ja miratoi tarifat e reja që UKD kishte propozuar dhe për konsumatorët familjarë nga 65 lekë/m3, çmimi u rrit në 71 lekë/m3. Megjithatë sipas ERRU-së UKD-ja rezulton me humbje, me borxhe në pagesën e energjisë elektrike dhe ia del me anë të mbështetjes që merr nga qeveria qendrore.
Por situata e ujërave të zeza paraqitet problematike në të gjithë territorin e vendit. Ministri i Mjedisit dhe Turizmit, Blendi Klosi, deklaroi tetorin e vitit të kaluar se, “kemi të verifikuara mbi 800 subjekte që i derdhin ujërat e zeza në lumenj dhe det. Të gjitha këto kanë leje mjedisore që do të rishikohen. Për ata që nuk zbatojnë rregullat, lejet nuk do jenë më të vlefshme. Është e patolerueshme që kaq shumë bare e restorante derdhin ujërat e zeza në det. Brenda majit të vitit tjetër duhet të kenë realizuar një deburator të ujërave të zeza”.
Por mbetet për tu parë se sa do të realizohet ky objektiv, pasi bazuar në legjislacionin në fuqi dhe një urdhëri të kryeministri Edi Rama në mars të vitit 2016 “për planin e masave dhe ngritjen e Task-Forcës për menaxhimin e sezonit turistik veror”, situata duhet të ishte me e mirë në krahasim me rezultatet e monitorimit të këtyre muajve të Citizens Channel, ku u evidentua se asnjë nga lidhjet dhe kanalet që prej vitesh shkarkojnë ujëra të ndotur në det, nuk janë ndërprerë.
Autor: *Geri Emiri
*Diplomuar për Gazetari dhe Komunikim në Universitetin e Tiranës. Ka punuar në disa media online dhe televizion. Ai është themelues dhe editor online i blogut jofitimprurës “Amfora.al”, të profilizuar në raportimin mbi arkeologjinë dhe monumentet e kulturës në Shqipëri. Aktualisht punon edhe si gazetar i lirë.
Institucionet shtetërore në nivel vendor e qendror nuk njohin ende të drejtat dhe detyrimet ligjore të Personave me Aftësi të Kufizuara.
Ky është përfundimi kryesor i një raporti monitorimi të realizuar nga Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar për nivelin e zbatimit të VKM “Për përcaktimin e masave për mënjanimin e pengesave në komunikim dhe infrastrukturë në ofrimin e shërbimeve publike për personat me aftësi të kufizuara”.
Raporti i bërë publik në fund të muajit të shkuar nxorri në pah shumë problematika që përballen çdo ditë personat e kësaj kategorie.
Nga 56 institucione të intervistuara, në nivel qëndror dhe vendor, rezultoi se vetëm 12 prej tyre kanë njohuri mbi kuadrin ligjor që garanton zbatimin e përshtashmërisë në komunikim dhe infrastrukturë për PAK dhe vetëm 7 prej institucioneve të intervistuara njohin VKM-në e mësipërme.
Vetëm 1 (një) institucion (në nivel vendor) nga 56 institucionet e intervistuara deklaron se ka përmbushur detyrimin që përcakton VKM 1074 për hartimin e planit të masave për mënjanimin e pengesave për garantimin e përshtatshmërisë në komunikim dhe infrastrukturë për të gjitha kategoritë e PAK.
Një nga detyrimet kryesore dhe njëkohësisht më minimimale i institucioneve publike është që të jenë të aksesueshëm nga çdo qytetar, por raporti ka zbuluar se ky detryim nuk zbatohet. “Në pjesën më të madhe, institucionet publike nuk garantojnë përshtashmërinë ndërtimore për tu aksesuar nga personat me aftësi të kufizuara në lëvizje dhe shikim”, thuhet në raport.
Raporti konstaton gjithashtu se “asnjë prej institucioneve publike, në nivel qëndror dhe vendor, nuk plotëson detyrimet ligjore për përdorimin e formave dhe formateve të përshtatura për personat me aftësi të kufizuara si: formate të thjeshta për t’u lexuar dhe për t’u kuptuar për personat me aftësi të kufizuar intelektuale dhe vështirësi në komunikim; botimin në gjuhën Braille, në format audio apo shkrim të zmadhuar për personat me aftësi të kufizuar në shikim; shërbimin e interpretit në gjuhën shqipe të shenjave për personat që kanë aftësi të kufizuar në dëgjim dhe në të folur”.
Një sërë shërbimesh qytetarëve u ofrohen online, por nga monitorimi i faqeve në internet të institucioneve ka rezultuar se “pothuajse të gjitha faqet e internetit të institucioneve të intervistuara nuk janë të përshtatura për tu përdorur lehtësisht nga të gjitha kategoritë e personave me aftësi të kufizuara”.
Duke parë situatën e vështirë Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar i ka kërkuar Ministrisë së Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale “të ndërrmarë sa më parë hapa konkretë në përmbushje të të gjitha detyrimeve ligjore që burojnë nga aktetet ligjore dhe nënligjore në fuqi, për t’i dhënë fund kësaj situate diskriminuese që personat me aftësi të kufizuara në Shqipëri hasin çdo ditë dhe në çdo aspekt të jetës së tyre”
Mosnjohja dhe moszbatimi i kuadrit ligjor në lidhje me eleminimin e pengesave në komunikim dhe infrastrukturë në ofrimin e shërbimeve publike për personat me aftësi të kufizuara janë ndër shqetësimet e përditshme që hasin ata në çdo institucion shtetëror apo privat.
“Unë shërbimet bankare i kryej vetë por vërej se në pothuajse asnjë bankë nuk kanë udhëzues apo sinjalistikë zyrash në gjuhen braille që kategoria e personave PAK të mund të udhëzohet pa ndihmën e shoqëruesve”, tregon Misjen Qordja, një i ri me vështirësi në komunikim dhe dëgjim.
Mosnjohja e kuadrit ligjor
Prej vitesh organizatat që mbrojnë të drejtat e personave me aftësi të kufizuara ngrenë zërin për të drejtat e tyre që u takojnë me ligj, por kërkesat shkojnë në vesh të shurdhët.
Këtë e tregojnë edhe të dhënat shqetësuese të raportit të monitorimit, ku u evidnetua niveli i ulët i njohjes së kuadrit ligjor, që garanton përshtatshmërinë fizike dhe në komunikim për të gjitha kategoritë e personave me aftësi të kufizuara nga institucionet zbatuese; mungesa e zbatimit të kuadrit ligjor nga institucionet publike në nivel qëndror dhe vendor, si dhe mos marrjen e masave konkrete në përputhje me VKM 1074 dhe mungesa e funksionimit të mekanizmave të monitorimit dhe garantimit të zbatueshmërisë ligjore.
Projektet infrastukturore në zonat urbane apo rurale shpesh herë kanë bërë ‘kurban’ shtëpitë dhe bizneset e qytetarëve.
Nëse marrin dëmshpërblim apo jo dhe në çfarë mase merret ky dëmshpërblim shumë pak flitet. Ajo që të gjithë shohim është një rrugë e re, një urë e re apo park i ri.
Kjo situatë përfshiu 6 muaj më parë rreth 153 familje që ishin vendosur prej më shumë se 20 vjet në zonën pranë Urës së Shkozës. Pavarësisht pasjes apo jo të çertefikatës së pronësisë banesat u shkatërruan. Pronarët e tyre nuk kishte një ligj që t’i mbronte dhe tu jepte kohë të gjenin një strehim të qëndrueshëm. Kundërshtimi i banorëve dhe zërat kundër të shoqërisë nuk shërbyen për asgje.
I tillë ishte dhe fati i familjeve që jetonin pranë Liqenit të Thatë, ku një javë më parë, banesa e tyre u shkatërrua pa asnjë hezitim pasi u quajt zonë parku nga Bashkia Tiranë. Por ku do të strehoet kjo familje? Çfarë do të ndodhë më shtëpitë që preken nga projektet zhvillimore?
Parlamenti pritet të miratojë në javët në vijim një projektligj të ri për strehimin social, i cili është duke kaluar fazat e konusltimit në komisionet parlamentare. Duke qenë se komunitet më të prekura janë ato rome dhe egjiptiane, organizatat e këtij komuniteti sugjerojnë që nenet e ketij projketligji të përmirësohen në mënyrë që të gjitha familjet që preken nga projektet e zhvillimit të jenë sa më të mbrojtura.
Projektligji përcakton ndër të tjera se njësia e qeverisjes vendore nxjerr aktin administrativ për zhvendosjen nga banesa, njofton individin/familjen 30 (tridhjetë) ditë para zhvendosjes, dhe nuk kryen prishjen e objekteve pa siguruar sistemimin me strehim të përshtatshëm të individëve/familjeve që zhvendosen dhe nuk përfitojnë shpronësim.
“Nëse do t’i referohemi përkufizimit të zhvendosjes bazuar këtij projektligji aty shprehet qarte se zhvendosja ndodh nëpërmjet një procesi të rregullt ligjor, mbështetur në konsultim me subjektet e prekura, gjë të cilën ky nen nuk e parashikon. Për të garantuar dhe mbrojtur procesin e rregullt ligjor, procedurën e konsultimit si dhe për të siguruar mbrotjen nga dëbimi, ne e shohim të nevojshme riorganizimin e këtij neni”, shprehet një prej aktivistëve të komunitetit Rom dhe Egjiptian në qytetin e Tiranës.
Organizatat e komunitetit Rom dhe Egjiptian rekomandojnë që individi/familja të njoftohen me shkrim për zhvendosjen, arsyet pse do të ndodhë si dhe për nisjen e procesit të konsultimeve për strehimin alternativ, 30 ditë përpara se të nxirret akti administrativ.
Gjithashtu aktivistët rekomandojnë që “konsultimet të behen brenda 10 ditëve nga njoftimi me shkrim për zhvendosjen, nëpërmjet të cilit njësia e qeverisjes vendore dokumenton të gjithë procesin, përfshirë pretendimet e të prekurve. 5 Ditë pas konsultimit individi/ familja të marrë një kopje të procesit të dokumentuar nga ana e njësisë së qeverisjes vendore”.
Njësia e qeverisjes vendore nxjerr aktin administrativ për zhvendosjen nga banesa, 30 ditë para zhvendosjes, duke njoftuar formën e miratuar për strehimin alternativ, si dhe ndalon prishjen e objekteve deri në momentin që i siguron individit/familjes një strehim të përshtatshëm.
Neni 17 pika 3 i ligjit për Strehimin Social parashikon të drejtën e të prekurit nga zhvendosja për t’ju drejtuar gjykatës si dhe ofron ndihmën juridike nga institucionet shtetërore nëse është e nevojshme.
Në lidhje me këtë pikë aktivistët rekomandojnë që “paraqitja e kërkesës për sigurimin e padisë në gjykatë të pezullojë veprimet e mëtejshme deri në shprehjen e gjykatës për sigurimin e padisë. Në rastet kur personat janë pa të ardhura apo kanë të ardhura shumë të ulëta sipas kuptimit të këtij ligji, shteti të garantojë me përparësi ofrimin e ndihmës ligjore falas sipas ligjit 111/2017 “Për ndihmën juridike të garantuar nga shteti”.
Një tjetër nen që aktivstët sugjerojnë që të ndryshohet është ai më numër 12 pika 1, që parashikon si kusht fillestar për përfitimin nga programet e strehimit social, regjistrimin në gjendjen civile të njësisë së qeverisjes vendore.
Ky parashikim, sipas tyre, automatikisht përjashton familjet/ qytetarët që nuk figurojnë të regjistruar në vendin ku qendrojnë por kanë regjistrimin civil në vendin e tyre të lindjes, gjë i cili bëhet shkak për mospërfitim të një programi social.
Venddepozitimi i mbetjeve në zonën Sheq të Fierit e ka tejkaluar prej vitesh kapacitetin e saj, por edhe pse konsiderohet i mbyllur nga Bashkia e Fierit sërish aty hidhen mbetje urbane. Duke parë situatën e vështirë me menaxhimin e mbetjeve, bashkia ka kërkuar një vend të ri për grumbullimin e mbetjeve.
Nevojën e një venddepozitimi të ri për mbetjet e Fierit e shprehin së pari banorët që jetojnë dhe përballen çdo ditë me erën e keqe të tyre.
“Aroma e plehrave ndihet më shumë në verë”, ankohet Qamil Faslliu, një prej romëve të shumtë që punon tek fusha e plehrave. “Kjo aromë ndihet deri në Vajkan. Po s’kemi ku të shkojmë. Edhe banorëve të Sheqit aroma e keqe u është bërë mik shtëpie”, thotë me ironi 56 vjeçari.
Edhe Halime Berisha, një banore e zonës rreth të 60 -ve, kur e pyet se sa e shqetësojnë aromat e pakëndshme të plehrave të thotë duke qeshur: “Ç’e pyet?! Mbyllim dritaret, në verë nuk rrihet fare. Tani është më ndryshe, se kur i digjnin, detyroheshim të iknim me ditë nga shtëpia.”
Emergjenca mjedisore
“Në korrik 2015 Kryetari i Bashkisë i paraqiti Këshillit Bashkiak kërkesën për zhvendosjen e venddepozitimit ekzistues të mbetjeve dhe financimin e një venddepozitimi të ri për menaxhimin e tyre. Arsyeja ishte se venddepozitimi aktual është i tejmbushur dhe jashtë çdo kushti teknik dhe mjedisor”, thotë Aketa Lugaj, anëtare e Këshillit Bashkiak.
Në tetor 2015 u shpall emergjenca mjedisore dhe project-plani vendor për depozitimin dhe menaxhimin e mbetjeve fillimisht përzgjodhi fshatin Mbyet e më pas në shkurt 2016 ky vend u ndryshua sërish për të caktuar fshatin Plyk në njësinë administrative Portëz.
“Pas protestave të banorëve të Portëzës për ndërtimin e impiantit me diegie në zonen e tyre, bashkia tërhiqet nga vendimi dhe propozon njëvenddepozitim tjetër, – vazhdon të tregojë Lugaj, – në Mbrostar dhe më pas në Kallm e në Vërri.”
Pasi vendimi u bë publik në media pati reagim të fortë nga banorët e Vërrisë kundër ndërtimit të inceneratorit në fshatin e tyre. Protestat e zgjatura bënë të mundur që bashkia dhe qeveria të terhiqen, ashtu si edhe mjetet e rënda të kompanisë që do të nisnin ndërtimin e impiantit.
Në prag të zgjedhjeve 2017 Rama u premtoi banorëve se nuk do të ndërtohej impianti pa marrë miratimin e tyre. Ky është edhe kusht kryesor per ngritjen e impianteve të tilla të rrezikshme për shëndetin dhe jetën: – duhet të bien dakord banorët e zonës.
Po përtej gjithë polemikave dhe dëgjesash boshe publike, në një kohë kur çdo gjë është vendosur tashmë, kundër qëndrojnë banorët e një fshati të tërë, të cilët vuajnë edhe sot e kësaj dite një mungesë të theksuar investimesh në infrastrukturë dhe papunësinë e tejskajshme.
Çfarë ndodh në Vërri?
Na u desh të shkonim dhe të shihnin se ç’bëhej në të vërtetë dhe si e kishin pritur lajmin që inceneratori do të ndërtohej në fshatin e tyre. Pyetëm se ku ndodhej vendi i caktuar për ndërtimin e tij dhe na thanë se është diku në të dalë të fshatit.
Ecëm një copë rrugë në këmbë dhe aty duket sikur mbin nga dheu një djalë me motor, i cili na ndihmon për të shkuar atje.
Rrugës ai na tregon fusha të tëra të mbjella me presh, me grurë e toka të tjera që prisnin të mbilleshin me misër, me shalqinj e pjepër. “Ja shiko të gjitha këto fusha do të mbeten të djerra kur të ndërtohet landfilli. Pastaj ai tregon historinë e të vëllait që kishte pësuar një aksident dhe kishte ndenjuar disa muaj në koma. “ Në Napoli, – më ka thënë vëllai, – sa punonte inceneratori nuk shikohej dielli dhe as nuk mbusheshin dot njerëzit me frymë.”
E njëjta gjë do të ndodhë edhe këtu me ne. Me keqardhje djali me motor në fund na thotë: “Këtu pastaj do të bëhen vetëm lule dhe lulet janë ose për dasma ose për vdekje, pra supozohet që edhe ne do të vdesim nga helmet e lëshuara nga landfilli. Ai mund të ndërtohej në një tokë të izoluar dhe të djerrë, jo këtu, jo në Myzeqe. Dihet nga të gjithë që Myzeqeja është hambari i Shqipërisë.”
Por pse u zgjodh Verria? “E përzgjodhën Verrinë se kjo tokë është shtetërore dhe duan që paratë me të cilat supozohet që të blihej toka duan t’i fusin në xhepa.”
Në fund pasi arrijmë tek vendi ku ishin mbledhur edhe shumë banorë të tjerë të fshatit, ai pranon të identifikohet dhe thotë se nuk ka frikë të thotë emrin, ai quhej Klodi Golemi.
Një djalosh rreth të 30 -ve, i cili mban në dorë ligjin “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, afrohet dhe tregon nenet dhe të drejtat e shkelura. Sipas tij janë shkelur e drejta e aprovimit të komunitetit për ndërtimin e veprave që përbëjnë rrezikshmëri të lartë publike, largësia e caktuar me ligj e cila nga minimumi në 1500 metra është reduktuar në 700.
“Në të njëjtën kohë ndikimi në mjedis është shumë negativ ai do të helmojë ujrat nëntoksore, kafshët e bimët pa llogaritur pasojat në shëndetin e njerëzve. Një tjetër shkelje është edhe përzgjedhja e ndërtimit të inceneratorit në një tokë të kategorisë së parë, kur në ligj thuhet se vepra të tilla ndërtohen në toka të kategorisë së pestë”, na thotë djali që kish frikë të identifikohej.
Për të marrë edhe një këndvështrim ndryshe pyesim një polic i cili nuk pranon të prononcohet duke thënë se ka të tjerë mbi të që duhet të shprehen dhe jo ai.
Artur Selimi, shef i policisë në komisariatin e Fierit në një përballje me disa prej protestuesve thotë: “Unë jam këtu për të zbatuar ligjin.”Pasi nxjerr disa letra të kapura me një kapse metalike vazhdon: “Ja kjo është leja e firmosur nga Kryeministri i Shqipërisë. Shkoni ankohuni në gjykatë nëse mendoni se iu është bërë një padrejtësi.”
E kemi bërë, – thonë njëzëri disa prej protestuesve. “E keni bërë po atëherë nuk kishte asnjë leje për fillimin e punimeve dhe ankesa juaj nuk ka asnjë vlerë juridike, – replikon shefi i policisë me banorët e irrituar, – duhet të ankoheni tani që ka një leje të vulosur dhe të firmosur.”
Banorët përplasen me policinë. Foto: Gëzim Hoxha
Në protestë kishte edhe gra. Më trimëresha ndër to ishte Lena Tashi. Ajo debatoi pa iu dridhur qerpiku me shefin e policisë. Ajo pranon të flasë dhe si fillim na thotë se nuk ka frikë të identifikohet pasi është në të drejtën e saj.
Lena ankohet se kryetari i kish pritur, iu kish premtuar dhe i kish gënjyer. “Na priti 12 veta nga fshati dhe na gënjeu. I hoqi makinat vetëm sa të hanim rehat Vitin e Ri dhe më pas i kthye prap. Edhe Adelina na gënjeu: “Rrini të qetë edhe sikur të doni nuk do të ndërtojmë këtu landfillin.” Ajo e ka fjalën për deputeten e zonës zj, Adelina Ristën.
“Le të vijë vetë Edi këtu tek e të na thotë se ku e ka premtimin e dhënë, apo pritën sa na i morën votat dhe na gënjyen. Po ne këtu do të rrimë natë e ditë, le të na shtypin me rula e me makina dhe nuk do lëvizim. Le të vdesim, të paktën do të shpëtojmë fëmijët tanë”, – shprehet mjaft e irrituar Lena.
Banorë të tjerë na afrohen, duan të flasin e të tregojnë të vërtetat e tyre. “Kemi nënshkruar një peticion me 2500 firma për të mos u ndërtuar landfilli në fshatin tonë po askush nuk na ka dëgjuar. Unë jam i papunë, ushqehem vetëm me një lopë por nuk e dua landfillin edhe pse mund të hapi vende pune, nuk dua të helmohem”, thotë Vladimir Bita për Citizens Channel.
Pastaj ai tregon për ata të bashkisë që vijnë shpesh në fshat për t’i joshur se do hapen vende pune apo edhe për civilët nga policia që vinin për t’i frikësuar. Vladimiri duket tejet i stresuar dhe kërcënon se po u ndërtua landfilli do t’i vënë flakën fshatit dhe do të ikin prej tij.
Një tjetër banor na u afrua i revoltuar. “Unë jam krimineli më i madh i fshatit. Shkruaje këtë që po të them”, lutet Dhimitraq Jani. Por teksa ai largohet dhe i bashkohet turmës afrohet një burrë i cili shpjegon dhe arsyen e kësaj shakaje. “Ai thotë kështu se e proceduan penalisht dhe e futën brenda vetëm e vetëm se protestoi para bashkisë.” Të tjerë e konfirmojnë këtë gjë duke na treguar se kanë proceduar penalisht shumë prej protestuesve.
I lamë banorët duke protestuar dhe duke u përleshur me forcat e policisë, të cilat mundohen të hapin rrugën e zënë nga një turmë prej rreth 100 banorësh, për t’i mundësuar makinerive fillimin e punës. Nga larg dëgjoheshin thirrjet e tumës: “Jo plehrat në Vërri!” dhe “Turp, turp!”, por edhe një thirrje edhe më e fortë se këto të dyja: “Hajde na vrisni po të doni!”.
Pro dhe kundta ndërtimit të inceneratorit
Në një dëgjesë publike të organizuar të enjten e kaluar nga një OJF “Open Doors” koordinatorja e Forumit Qytetar të Fierit Lindita Hoxha, u shpreh se “impianti i përpunimit të mbetjeve i duhet shumë qytetit, pasi era e fortë e tyre kur ato i digjnin gjatë verës e sidomos gjatë natës nuk durohet”.
Ajo tha gjithashtu se landfilli duhet të ndërtohet në një tokë e cila është e izoluar dhe e degraduar dhe që nuk mund të prodhojë më asnjë produkt bujqësor si dhe sa më larg qëndrave të banimit. Sipas Hoxhës ky impiant duhet të jetë i një teknologjie moderne dhe duhet të plotësojë të gjitha parametrat bashkëkohor.
Pro këtij projekti është edhe Agim Hajdari, eksperti i mjedisit, i cili ka kryer një studim të mirëfillët për këtë impiant mjedisor. Ai shprehet qartë se landfillli është i pashmangshëm pasi Fieri e ka mëse të nevojshme një të tillë. Por ai shkon edhe më tej kur thotë: “Unë jam për ndërtimin e një incineratori, sepse projekti që kam pare i përmbush të gjitha parametrat bashkëkohorë. Të thuash se nuk na duhet një impiant përpunimi plehrash është njësoj sikur të thuash se nuk na duhet një makinë për të udhëtuar. Koha e kërkon pasjen e një makine si mjet transporti, ashtu siç është bërë e domosdoshme për Fierin pasja e një incineratori, nëse keni dyshime për rrezikun që mund të shkaktoj ai, atëherë zgjidhni teknologjinë më të mirë. Edhe njerëzit zgjedhin makinën më të mirë si mjet transporti për veten e tyre, është e njëjta gjë edhe me incineratorin.”
“Qëndrimi i opozitës në Këshillin Bshkiak ka qenë kundër inceneratorit”, – thotë anëtarja e Këshillit Bashkiak Alketa Lugaj kur pyetet se çfarë e ndan pozitën nga opozita përsa i përket vendimmarrjes. “Të gjitha informacionet e specialistëve dëshmojnë për rrezikun që paraqesin gazrat që çlirohen nga djegia e mbetjeve. Shumë vende të zhvilluara të Evropës i kanë nxjerrë nga perdorimi inceneratorët”, vazhdon ajo.
“Si ka mundësi që firma fituese u shpall 15 ditë para zhvillimit të tenderit?” – pyet Emiljano Mone, një tjetër anëtar i Këshillit Bashkiak. “Nuk mund të lidhet një kontratë mes një firme ndërtimi dhe qeverisë pa pjesëmarrjen e bashkisë. Ose dhe më keq akoma si mund të fillojnë punimet pa pasur një leje ndërtimi dhe një vlerësim mjedisor”, vazhdon më tej ai.
Mone përmend edhe mungesën e transparencës nga ana e bashkisë në marrjen e vendimit për përzgjedhjen e një vendi tjetër për depozitimin e plehrave pa marrë më parë aprovimin e banorëve.
Përfaqësuesja e shtypit pranë bashkisë Fier, Irma Hoxha na thotë se “nuk mund të fajësohet bashkia për mosdhënie informacioni pasi ajo nuk e ka një të tillë. Lidhur me vendimin për vendin se ku do të depozitohen mbetjet e bashkisë Fier, bashkisë i erdhën 6 vende të quajtura si të përshtatshme nga ekspertët e mjedisit dhe prej tyre u përzgjodh fshati Vërri në qendrën admistrative Mbrostar. Bashkia Fier nuk ka asnjë informacion në lidhje me projektin, pasi kontratën e ndjek Ministria e Mjedisit. E gjithë kontrata dhe vazhdimi i çdo veprimi ndiqet nga Ministria e Mjedisit dhe këtu nuk ka asnjë lloj informacioni”, e mbyll prononcimin e saj Hoxha.
“Ne vendosëm pasi dëgjuam specialistët për studimin e mundësisë së realizimit për zonat e propozuara. Tre prej tyre u skualifikuan nga vetë ata dhe zgjodhëm zonën e Verrisë si më e përshtatshmja. Ne nuk votuam duke marrë parasysh mendimin e banorëve pasi, jam e bindur që asnjë prej komuniteteve nuk do pranonte që impianti të ndërtohej tek fshati i tyre. Problem është edhe politizimi i kësaj çështjeje nga opozita”, thotë Evis Sema, kryetarja e Këshillit Bashkiak.
“Të gjithë e duam landfilldin, – thotë Lindita kur e pyet për rreziqet e këtij impianti, – po puna është se ku venë mbetjet e mbetjeve?”
Ajo shtron edhe problemin e ndotjes së ajrit nga djegia e mbetjeve si në rastin e incineratorit të Elbasanit. “Më tej, – vazhdon ajo, – zona e Verrisë është tokë ujëmbajtëse. Unë e njoh mirë atë zonë dhe e di se aty ka shtresa uji në një thellësi prej vetëm 6 metrash. Kush të siguron se nuk sjellin një teknologji të përdorur apo të vjetëruar.”
“Inceneratori është një praktikë e përdorur gjerësisht në Evropë. Për më tej prej djegies së mbetjeve mund të prodhohet edhe energji elektrike. Landfilli ku do të depozitohen mbetjet të cilat nuk mund të digjen ka 5 shtresa që e minimizojnë deri në maksimum mundësinë e rrjedhjes së lëngjeve të ndryshme të mbetjeve të dekompozuara. Edhe ndotja e ajrit është parashikuar të parandalohet nga vendosja e filtrave të fuqishëm që përthithin gazrat e emetuar nga procesi i djegies deri në masën 98%”, thotë eksperti i mjedisit Agim Hajdari.
Ana ekonomike e projektit u mbrojt nga Greta Grëmi, e cila kishte kryer një studim të hollësishëm për leverdinë ekonomike të impiantit të mbetjeve. Sipas saj nga ana ekonomike incineratori është tejet fitimprurës. Ajo thotë se në këtë impiant do të përpunohen 180 ton mbetje në ditë ose 70.000 ton në vit. “Parashikohet që të hapen 114 vende pune ku do punësohen banorë të zonës dhe në perspektivë ky numër edhe mund të rritet në varësi të sasisë së plehrave të përpunuara”, informoi Grëmi.
“Periudha e shfrytëzimit të impiantit, – shton Greta, – është për një periudhë 6 vjeçare, prej së cilës 2 vjet i përkasin ndërtimit të tij. Më pas pronësia e tij do t’i kalojë bashkisë. Të ardhurat e këtij aktiviteti do të gjenerohen nga shitja e energjisë elektrike që do të prodhohet nga incineratori dhe shitja e skrapit. Ndërsa bashkia do të vjelë taksat nga aktiviteti që do të ushtrojëfirma në fjalë.”
Dy ditë më parë kryeministri i vendit, Edi Rama, njoftoi në faqen e tij zyrtare në Facebook se një investitor ka shprehur interesin për ndërtimin e një aeroporti kombëtar në Vlorë. Po në të njëjtin status thuhet se punimet do të nisin në qershor.
Sipas projektit të tri kompanive, që e kanë paraqitur në Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë, aeroporti është parashikuar të ndërtohet në zonën e quajtur Akërni, e cila ndodhet në brendësi të Peizazhit të Mbrojtur Vjosë-Nartë.
Prandaj planet për ndërtimin e aeroportit kanë sjellë menjëhere reagimin e ekspertëve të mjedisit.
Shoqata për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror në Shqipëri në një deklaratë publike thotë se “ndërtimi i një infrastrukture të tillë kërcënon rëndë integritetin ekologjik të zonës”.
“Ndërtimi i një aeroporti të ri, është padyshim një lajm i përgëzueshëm dhe i mirëpritur për shumicën e publikut, megjithatë vendndodhja e propozuar e ndërtimit të këtij aeroporti është e papërshtatshme dhe mjaft e dëmshme për natyrën dhe biodiversitetin e lartë të zonës. Vjosë-Narta, përfaqëson një ndër zonat më të dalluara në vend përsa i përket vlerave të biodiversitetit, në veçanti atij avifaunistik. Kjo zonë, njihet ndërkombëtarisht si zonë e rëndësishme për biodiversitetin në nivel global; është pjesë e rrjetit Emerald të zonave me Rëndësi të Veçantë Ruajtje; është njohur nga BirdLife International si Zonë e Rëndësishme për Shpendët në nivel Global; është zonë nën vlerësim për rrjetin Natura2000 në Shqipëri dhe mbi të gjitha është pjesë e rrjetit kombëtar të Zonave të Mbrojtura.”
Sipas Shoqatës për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror në Shqipëri zona do të kërcënohet si pasojë e tjetërsimit të habitateve gjatë fazës së investimit dhe shqetësimit gjatë fazës së operimit dhe është në kundërshtim me normat rregullatore e ligjore për zonat e mbrojtura.
“Bazuar në standarted dhe ligjet kombëtare dhe ndërkombëtare për menaxhimin e zonave të mbrojtura dhe zonave me vlera të larta natyrore, ndalohet ndërtimi i veprave të tilla të cilat kanë një impakt shkatërrues në ekosistem”, thuhet më tej në reagimin e shoqatës në faqen e saj zyrtare në Facebook.
Në faqen e Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura thuhet se Narta është laguna e dytë në vënd për nga rëndësia për shpendët e ujit. Shtëpia e mbi 20000 shpendëve dimërues dhe mbi 40 llojeve. Gjithashtu është vend ushqimi për pelikanin dhe ku shihen rregullisht flamingot. Përreth lagunës gjëndet një florë dhe faunë e pasur tipike e ligatinave mesdhetare.
“I bëjmë thirrje institucioneve përkatëse për të ri-konsideruar vendin e përzgjedhur për ndërtimin e aeroportit dhe jemi të gatshëm të ofrojmë bashkëpunimin tonë teknik dhe shkencor në vlerësimin e vendndodhjeve alternative të cilat nuk do të cënojnë integritetin e zonave të mbrojtura dhe do të rrjedhin nga një proces i përgjithshëm i konsultimit me publikun dhe palët e interest”, përfundon reagimin e saj Shoqata për Ruajtjen dhe Mbrojtjen e Mjedisit Natyror në Shqipëri.
Pas disa vitesh kursim, qeveria ka rikthyer vëmendjen tek rrugët. Përfundimi i marrëveshjes 3 vjeçare të bashkëpunimit me FMN-në që impononte konsolidim fiskal nëpërmjet tkurrjes së shpenzimeve, por edhe qeverisja pa aleatë, ku në mandatin e parë LSI ka mbajtur gjithmonë Ministrinë e Transporteve, ka bërë që qeveria “Rama 2” të dyfishojë fondet për infrastrukturën rrugore.
Në projektbuxhetin 2018 parashikohen 280 milionë euro për rrugët nga 130 milionë euro që ishte fondi në vitin 2017. Rritja prej 150 milionë euro në harkun kohor të një viti tregon jo vetëm nevojën për ndërtimin e rrugëve të reja, të lëna jashtë vëmendjes, për shkak edhe të projektit të Rilindjes Urbane, por edhe domosdoshmërinë për përfundimin e disa akseve rrugorë, të nisur vitet e fundit dhe që ende nuk kanë përfunduar.
Të tillë janë By Pass-i i Fierit, rruga e Lumit të Vlorës dhe aksi Qukës-Qafë Plloçë. Ndërkaq në listën e projekteve që do të financohen vitin e ardhshëm nga buxheti janë edhe By Pass-i i Vlorës dhe Unaza e Madhe e Tiranës, në segmentin e pandërtuar nga rrethrrotullimi i TEG-ut deri tek ai i Shqiponjës në Laprakë.
Përveç fondeve buxhetore, në infrastrukturën rrugore do të fokusohet edhe Programi 1 miliard dollarë i qeverisë nëpërmjet Partneritetit Publik Privat. Rrugët e para që do të ndërtohen në kuadrin e këtij programi, që në thelb është një koncension janë Rruga e Arbrit dhe aksi Vorë-Rrogozhinë.
BUXHETI PËR RRUGËT
Viti 2017 130 milionë euro
Viti 2018 280 milionë euro
Rritja vjetore 150 milionë euro
Fokusi te zonat urbane
Rrugët e përzgjedhura për t’u financuar vitin e ardhshëm janë të fokusuara kryesisht në zonat urbane. Ekspertët shpjegojnë se zonat rurale janë lënë si dytësore në listën e projekteve. Për Panajot Sokon, ish drejtor i Planifikimit Buxhetor në Ministrinë e Financave, kjo duket tek ulja e ndjeshme e financimeve buxhetore për Fondin e Zhvillimit të Rajoneve, një program i fokusuar kryesisht te zonat rurale. Në projektbuxhetin 2018, fondet për këtë program janë në nivelin e 50 milionë eurove nga 93 milionë euro që ishin në vitin 2015.
“Në këtë buxhet vihet re një zhvendosje e vëmendjes nga projektet e zhvillimit të zonave rurale në drejtim të zonave urbane. Duket se financimi i aksit të Lumit të Vlorës ka qenë i mjaftueshëm për programuesit, për avancimin e projekteve me destinacion zonat rurale. Zhvendosja e vëmendjes në fakt është e dukshme, mjafton të vërejmë rritjen që i është bërë fondeve të alokuara në projektet e Ministrisë së re të Infrastrukturës, në ‘kurriz’ të fondeve që vitet e kaluara kanë qenë destinuar për Fondin Shqiptar të Zhvillimit, financuesin kryesor të projekteve me destinacion zonat rurale. Buxheti i këtij të fundit është pothuajse përgjysmuar krahasimisht me 2 vjet më parë”, shprehet Soko.
Ndërsa ish zv.ministri i Financave, Dritan Shano vlerëson si pozitive kthimin e vëmendjes së qeverisë tek projektet e rrugëve, si investime që përkthehen në përfitime shtesë për qytetarët. Kjo veçanërisht për akse rrugore që kanë vite që kanë nisur dhe që janë zvarritur në kohë.
“Çdo investim që përmirëson stokun ekzistues të infrastrukturës sonë rrugore, njehson dhe modernizon atë dhe kompleton vepra rrugore të zvarritura në kohë. Kjo ka ndikim të drejtëpërdrejtë pozitiv në ekonomi – rrit aksesin në treg, ul kohën dhe kostot e transportit e kështu me rradhë. Nga ky prizëm duhet parë kompletimi i By-Pass-it të Fierit, i cili përmirëson infrastrukturën e një prej zonave të rëndësishme bujqësore të Shqipërisë, siç është Myzeqeja, ndërsa gjithashtu, ndikon pozitivisht aksesin në bregdetin tonë jugor, një nga zonat më të pëlqyera turistike të Shqipërisë. Po ashtu, kompletimi i rrugës Qukës-Plloçë përmirëson aksesin në zonën e Korçës, ku bujqësia është një aktivitet mjaft i rëndësishëm dhe konkurrues, duke nxitur edhe aktivitetin e turizmit drejt kësaj zone, interesi për të cilën është rritur ndjeshëm në vitet e fundit”, shprehet Shano për Citizens Channel.
Kritik për listën e projekteve të rrugëve që do të financohen vitin e ardhshëm është Majlind Lazimi, sekretar për Çështjet Ekonomike në LSI. Sipas tij, qeveria nuk ka bërë një analizë të plotë kosto-përfitime në përzgjedhjen e akseve rrugore dhe as një vizion për ndërhyrjet që duhen bërë në rrugë të tjera në të ardhmen.
“Qeveria akoma nuk ka një masterplan të qartë të investimeve publike. Përzgjedhja e investimeve në infrastrukturë, bujqësi apo turizëm nuk është rezultat i një analize të integruar me kostot financiare dhe përfitimet përkatëse për ekonominë”, shprehet Lazimi.
Investimet në infrastrukturën rrugore të zonave rurale janë të domosdoshme, pasi bëjnë lidhjen e tyre me tregjet dhe rrjedhimisht garantojnë shitjen e produkteve bujqësore. Mungesa e rrugëve konsiderohet një ndër problemet kryesore që hasin sot fermerët, gjë që u vu në dukje prej tyre edhe gjatë seancës plenare të Parlamentit Rural, që qeveria zhvilloi në fund të shtatorit.
RRUGËT E PARASHIKUARA NË BUXHETIN 2018
Rruga e Lumit të Vlorës
By pass i Fierit
By pass i Vlorës
Aksi Qukës-Qafë Plloçë
Unaza e Madhe e Tiranës
Synohet zhvillimi i turizmit
Zhvillimi i turizmit është një ndër prioritetet e shpallura të qeverisë në këtë mandat të dytë. Pas uljes së TVSH-së në 6% për këtë sektor, në funksion të turizmit do të vihen edhe një pjesë e rrugëve që do të financohen vitin e ardhshëm nga buxheti.
Bëhet fjalë kryesisht për By Pass-in e Fierit dhe atë të Vlorës, dy projekte të rëndësishme nëpër të cilat kalon edhe fluksi më i madh i turistëve drejt Jugut. Ish drejtori i Planifikimit Buxhetor në Ministrinë e Financave, Panajot Soko argumenton se përzgjedhja e këtyre dy projekteve për t’u financuar do të përmirësojë infrastrukturën turistike në vend dhe do të ndikojë pozitivisht tek turizmi.
“Duket se në hartimin e këtij buxheti janë mbajtur parasysh projektet me impakt në turizëm. Avancimi i dy projekteve si bypass-i i Fierit dhe i Vlorës, si dy projekte që kanë një impakt të drejtpërdrejtë në infrastrukturën turistike, adresojnë përfundimisht dy probleme shumë të forta që kanë peshuar mbi industrinë e turizmit gjatë gjithë këtyre viteve”, shprehet Soko.
Ndërsa për Majlind Lazimin, përzgjedhja e rrugëve që duhen financuar nga qeveria duhet të kenë impakt jo vetëm në sektorë të caktuar, si turizmi, por në zhvillimin e zonës në disa plane. “Është e rëndësishme që zhvillimi urban apo rural të ketë si premisë afatgjatë sinergjinë mes infrastrukturës, turizmit dhe bujqësisë, në mënyrë që investimet publike apo private të kenë impakt të drejtëpërdrejtë tek qytetarët”, shprehet Lazimi.
Projektbuxheti 2018 pritet të miratohet në qeveri brenda kësaj jave, për t’iu nënshtruar më pas një diskutimi të hollësishëm në komisionet parlamentare në Kuvend, ku eksperienca e viteve të mëparshme ka treguar se gjithmonë ka pasur kërkesa dhe lobing nga deputetët për financimin e rrugëve apo edhe projekteve të tjera për zonat, ku janë zgjedhur.
